Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бүгін сондай балалар арасында Асан мен Үсен де бар. Әжесінен рұқсат алған екі бала өздерінің аз ғана егінінің шетіне кеп кірді.

Биыл Асан жетіде, Үсен бесте. Екеуінің де беттері, аяқ-қолы күнге мейлінше күйген. Асанның көйлек-дамбалы бар, Үсен тек көйлекшең ғана.

Егін ішіне кірерде Асан інісіне қайта-қайта айтып келеді:

— Піскен бидайды ғана аламыз. Сен тиме! Мен білем, мен басын ғана үзіп алам.

— Ия, мен қайтем? Әжем маған да тер деген.

— Сен танымайсың дейім, болмайды ғой өзі. Бұлдіресің, піспеген бидайды сындырсаң, көк болады. Жеуге болмайды.

— Маған сен көрсет, піскенін алам.

— Жоқ дейім, ал, ендеше, мен сені ендігіде ертпейім. Саған айтайын ба, сен етегінді ұста... мен үзіп алам, ал сен етегіңе сал, жинай бер, Үсентай жарай ма?

— Жарайды, ендеше!— деп, екеуі енді келісіп, биік бидай арасына ептеп басып кіріп кетісті.

Асан бір-екі бидай басын кеше әжесімен бірге теріп көргендіктен танып үзіп алды. Үсенге соны беріп жатып:

— Бидайымызды таптамайық, бұлдіріп алсаң жаман болады. Босқа ресуә болады. Сен басын сындырып алма, тек ізіммен жүр. Бір бидайды сындырсақ әжем жібермейді ендігәрі!— дейді.

Екеуі дамылсыз сөйлеп келеді.

— Үйде әжем тағы бидай қуырады,— деп, Үсен аштығын ойлады. Тез бидай жегісі келеді. Өзі бір бидайға қол созып сындыра жаздап барып, Асанға қарап қолын қайта тартып алды. Асан да бұның қозғалысын шалып қап, «тиме!» деп қойып:— Әжемнің өзіне тағы кешегідей талқан түйіп береміз... Сүтке жанышқанда қандай болады? Тәтті емес пе?

— Тәтті!— деп, Үсен кеше әжесінің сарқытынан жеген талқанды есіне алып келеді. Екеуі егін қашан түгел пісетінш сөйлейді.

— Онкүннен соң орақ саламыз, Дәркембай атам айтты!—деп, Асан әжесінен анық білгенін айтады.

— Ендеше, Дәрмен ағам тағы өзі келеді екен ғой,— деп, Үсен Дәрменді еске алды.

— Өзі келеді. Алдыңғы күні кеп, әжеме айтып кеткен, он күннен соң өзім кеп орып, баулап берем деп.

Асан да Дәрменді әкесіндей, ең ыстық жақынындай сөйледі. Дәрмен Иіс кемпірдің жетімдерін былтырғы Тәкежан аулындағы жанжалдан соң, үнемі өзінің бауыр етіндей көреді. Өзінде әзір қатын-бала жоқ.

— Осы жандар, тірінің сорлысы болды ғой, мен болсам қол-аяғым сау азамат екем, тым құрыса, бір осы жетімектерге пана болайыншы,— деп, сол былтыр шешкен.

Бетінен осылар үшін қан ағып, жүзіне таңба түскенде «қаным да бұлардың қайғысына араласты, текке кетпесін!..» деп бекінген.

Тәкежан аулынан бұл үйді сол күзде көшіріп ап, Дәркем-байдың қасына әкеп қосқан. Өзі қыс бойы азын-аулақ қолға

түскен табысынан бөліп, өткен қыста Иістікіне бір тана, үш қой соғым сойып берді. Қаладан, Ылдвдан барып бұрынғы өздері жас күнінде тұрған Белағаштан азын-аулақ астық әкеліп еді. Ол жерде бұрынғы бала жігіт шағындай, орыс крестьяндарында жалданып, күздей орақ орды да, ақысын бидайлап алып, олжалы келді. Сонысынан Дәркембай мен Иіс кемпірге жақсы үлес берген. Жетімдердің ішерлігін қыс бойына қамтамасыз етті. Және сол астықтан тұқымдық қалдырып, жарты жер бидай мен ширек жер тары еккен.

Жақында жаңағы балалар айтқандай өзі келіп, «орақ басталарда өзім келем» деп кеткен.

Екі бала бидай бастарын теріп жүріп тарыларын да айтады:

— Көже болады.

— Тары көже қандай жақсы!

— Сүт қосса одан тәтті тамақ жоқ қой!— десіп, балалар кішкентай бастарына зары өткен аштық дағын ұмытпағандарын байқатады.

Осылардай үлдар мен шолақ тұлымды қыздар, қатардағы егіндерде де, бүгінге ас болатын бидайларын теріп жүрген. Мүнда сол былтырғы Әзімбай, Мәнікелерден қорлық көрген Қаңбақ, Тоқсан, Жұмырдың жас балалары да бар.