Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Енді Дәркембай бұлардың қайдан шығып, қайда бара жатқанын білгісі келді.

— Қода пайдом? Апанас-а-а!?— деп еді, Афанасьич түсіне қалды.

— Семирек... Семирек едем!..

— Бұ Семирегі қайсы?.. Ақирек пе?— деп, Дәркембай тусінбей, көршілес Сыбан қонысының бірін атады.

— Лепса, Лепса!— деп Сергей түсіндіре кетті.

Базаралы енді аңғарып:

— Лепсі, Лепсі, Шұбарағаш, Қапалды айтады.

— Да, да, Қапал... Капальск, Лепса, Қапал.

— Е-е Жетісу! Түу, жер түбі екен ғой, қайдан келеді екен өздері?— деп, Дәркембай әлі де біле түскісі кеп отыр. Базаралы бұл жөнді сұрағанда Афанасьич қолын алысқа сілтеп жауап берді.

— Россия, Россейские!.. Мен Пензадан!— деп, Федор мен Сергейді көрсетіп,— Тамбов — деді.

Базаралы ішкі Россиядан, тіпті, алыстан көшіп келе жатқан-дықтарын ұғындырды. Дәркембай олардың екі айдай көшіп келе жатқанын білген соң, басын шайқап, ойланып отырып тағы сұрады.

— Неге көштіндер? Тұған-өскен жерің емес пе? Ата мекен қонысыңнан қандай зорлық айдады екен?— деп, танданып отыр.

Апанас бұл сұрауды ұққанда алақанын жайды.

— Жаман болды онда... Аш болдық.

— Жер тар болды ма?— дегенде Апанас бас изей беріп, өз халдеріне сәл ызамен күле түсті.

— Кімдерге жер көп, біздерге жоқ болды.

— Сонда қанша жерлерің боп еді?— деп Базаралының өзі сұрап еді.

— Жер мына алақандай!— деп, бір алақанын жайды.— Ал жоқшылық мынау менің зипунымның үлкендігіндей!—дегенде, Базаралы Апанастың сөзіне сүйсіне күлді.

— Көрдіндер ме, не деп отырғанын!.. Жер алақанымдай, жоқшылық шапанымдай болды,—дейді...

— Алда сорлы-ай! Қалай келістіріп айтты!

— Сөз-ақ-ау! Жоқшылық деген содағы!— десіп Абылғазы, Тоқсандар тегіс қостап қалды.

Апанас тағы да мысқылды жүзімен:

— Ал беда... Сенің мынау үйіндей,— деді. Базаралы қостап күліп:

— Ал бастағы сор одан да үлкен, мынау сенің басындағы үйіндей болды, көшпей қайтейік!—дейді.

Тыңдаушы қазақтар Апанастың ақылына тандай қағып тамаша етісті.

Дәркембай Апанасқа үлкен сеніммен, жылы шыраймен қарады.

— Бәсе, «Арқада жыл жақсы болса, арқар ауып несі бар?» демеп пе еді.

— Айтайын деп отырғаны өзі ғана емес, дәл, тіпті, өзгенің де жайы ғой!— деп, Қаңбақ бас шұлғып отыр.

— Шын-ау! Бізде де сол емес пе?

Тоқсан да құптады.

— Бұнда тек жер көп те, еккен егін алақандай, ал жоқшылығы мен соры, өзімізге күнде таныс мойынағаш қой!,.—дейді.

Базаралы Апанасты қатты ұнатқан жүзбен қарап отыр.

— Сорлы, ердіңтұқымы ғой... шыннан аумайды. Көзін ашып көргені сол, енді қайтсін солай демей. «Жетіскен елдің ұл-қызымын» деп жалған көкіп қыңыратқынайды ғой..— деп біраз отырды да, бір байлау жасады. Онысын әуелі Өдек пен Дәркембай, Абылғазыға арнап айтты.

— Айдауда жүргенімде орыстың нан-тұзын кеп татып ем. Әсіресе, осындай жоқ-жітіктің үйінен жәрдем көріп, ас ішіп елге қашып жеткем. Алыс сапардағы мүсәпірлер ғой. Мұңы мен сөзі дәл өзімдікі тәрізді. Осында Өдектің бір жалғыз марқасы бар еді. Шанда бір қонаққа соярмын деп ем. Қазір соны сойып, осы жолаушыларды қонақ етейікші. Абылғазы, соны сен алғызып, сойшы!—деді.

Жұрт үнсіз мақұлдады. Өдек бұл кезде шай қойып жүр еді. Базаралы Апанастарға енді асықпай отырып қонақ болуды айтты. Олар бастарын шұлғып, қайран бола отырысып, ырзалық білдірді.

Базаралы және екі сөз айтты. Әуелі Апанаспен ақылдасып, осы обозда отыз үй келеді екен, соның шалдарынан тағы бес кісіні шақырды. Оларды Федор барып ертіп келетін болды. Және Тоқсан, Қаңбақтарға қарап Базаралы:

— Бұларға егіндерінді керсетіндер. Біз жер тырналаған болмаса, егін еге білеміз бе? Мына Апанастар ғой қалай жыртып, қалай егуді білетін. Бұлар еңбек, бейнет ауыр деп жыламайды, тек «жер» деп жылайды. Біз ғой «еңбек көп» деп жылайтын. Егін басына апарып, осы жердің топырағын көрсетіңдер! Қалай сеуіп, қалай жыртудың да әдісін сұрап қалындар!— деді.