Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Тайлақпай құдығы, тегінде, қара жол үстінде. Сондықтан бұл жүргіншілер жол бойына түскенімен таң қылған жоқ. Тек осынша көп орысты бір арада көру — балаларға тамаша.

Асандардың үйі обоздың ар жағындағы ауылда. Көп бала жан-жақтағы үйлеріне тарағанда, Рахымтай мен Асан, Үсен және жаңағы мазақшыл, күлегеш кішкене қыз Жамал төртеуі обоздың қасынан өте берді. Осы кезде алдыңғы арбаның астында көлеңкелеп жатқан бір егде тартқан орыс мына балалар әкеле жатқан бвдайды көрді. Орысшалап:

— Бұларда бидай бар, қандай өседі екен! Балалар, тоқта, бидайды көрсет!— деп еді, балалар ұқпады. Крестьян түрегеп балаларға тақай берді. Мол сақал-шашы будырап, бурыл тартқан басы-беті үлкен орыс аса жат, қорқынышты көрінді.

Асан «қашайық!» деп еді. Үсен мен Жамал «бізді ұстап алады» деп жылауға айналды. Өздерінің жылдам жүгіре алмайтынын ойлап шошынды. Бірақ жаңағы үлкен орыс мына балалардың қорыққанын көріп, жылы ұшырап күліп қойды.

— Постой, ребята! Бидайыңды көрсет!—деп келеді... Рахымтай енді есі кіріп қоса күліп:

— Өзіміздің бидай!—деді.

Жүргінші орыс бұларға «тоқта» дегендей белгі етті де, арбасына бұрылып бөркіне салып көп сухарь әкелді. Ақ нанның сухары еді. Балалар бұны көріп, шалға енді үлкен сеніммен қарады. Шал Үсеннің етегіндегі бидайдан бір уыс басты алды да, соның орнына сухарьды төгіп берді. Қалған үш балаға да сухарьды тегіс үлестіріп жатыр. Балалар қуанып, күле бастады.

— Сендерге сухарь, а мен бұл жерде биыл бидай қалай шыққанын көрейін,— деп, бидай бастарын қос алақанымен үгіп тұр. Осы кезде балалар жүре беріп еді, енді бір-екі жалаңбас қартаң әйелдер арбаларының астынан шығып, балаларға:

— Сють, сють бар! Сють бар! ?— деп қазақшалап сүт сұрады. Олардың да қолдарында жарым қалаш сухарь бар. Енді айырбас жайын аңғарып Рахымтай мен Асан:

— Сүт бар...

— Біздікінде, әжемде сүт бар.

— Жүр, сүт бар... әне ауыл!— деп ауылдарына шақырып тұр. Әйелдер ере бастады. Алдыңғы әйелдердің жол тапқанын көріп, тағы бірнеше шешелер мен кемпір әжелер нандарын, сухарьларын алып ере бастады. Ақыры, бір топ әйелді жас балалар бастап, өздерінің көп үйлі аулына әкеле жатыр.

Әйелдердің артынан жаңағы бидай алған шал мен тағы бір крестьян ерді. Бастары жалаңбас, ауыздарын қалың мұрт, бет-терін ұзын, тығыз сары сақал басқан үлкендер балаларға әлі де аса суық түсті көрінеді.

Бұл ергендер—осы обоздың басшылары. Алғашқы бурыл шал — Афанасьич, қалған екеудің зор денелі, балуан кеуде сары мұрттысы — Федор, екіншісі — кішілеу денелі, өткір шүңірек көк көзді, түксиген қабақты ақбас шал Сергей.

Балалар бұл топты ертіп келе бере үйлеріне, әке-шешелеріне:

— Сүт сұрайды, мына кісілер... нан береді...

— «Сукәр береміз!» дейді. Әже, сүт беріңдер!— десіп шешелерін шақырып, жүгіріп жүр.

Ауылда үйлер көп. Азын-аулақ сүттерін алып шыққан әйелдер, кемпірлер жаңа келген орыс әйелдерімен араласып жатыр. Орыс әйелдерінің ішінде зор денелі, әжімді, қайратты жүзі бар, қолы, кеудесі еркектей кесек, орта жасты шеше жүр. Оның өңі өзгелерден гөрі күнге көбірек күйіп, қара тартқан. Өзін барлық обоздың әйелдері «Мать Дарья» деп сөйлейді. Өзге әйелдер атынан сол Дарья қазақ әйелдеріне еркін сөйлесіп, сухарь-нан беріп, сүт-айран алдыра бастады.

Ақылды, салмақты жүзді Дарья бір жағынан қазақ кемпірі Иіске, тағы сондай қартаң әйелдерге орысша қалжың айтады:

—Менікі-сенікі,—деп, қазақаш^мақ болады. Иіс пен Базаралының әйелі — Өдек және Дәркембайдың әйелі Жаңылдар күлісіп жылы ұшырап сөйлеседі. Олар «Сүтті тегін ал, қонақсыздар!» деді.

Кейбір орыс әйелдері ақша шығарып еді, Жаңыл күліп, екі қолын сілкіп, басын шайқады.

— Керек емес, ақша керек емес!.. Біз сәудегер емес... Ал!.. Мә сүт!- деп, тегін беретінін білдіріп, қолындағы шүмекті шелегінен бір топ әйелге сүтті өзі құйып берді. Ақшаны созған қолды қайта итерді, басын шайқады.

— Жоқ, жоқ...