Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Базаралы, Абылғазының үйлерінен келген кішкене егіншілер де көрінеді. Дәркембайдың Рахымтайы да қол дорбаға егін басын жиып апты. Ол да «әкеме талқан түйіп берем» дейді. Өзін әкені асырауға жараған азаматтай танытқысы келеді. Бар бола бірге қайтқанда, дорбалары, етектері немесе шешіп алған камзолша, шапан-шалары толы азық әкелді. Жүздерінде ырзалық бар. Бұлар — жүдеу ғана тірліктің момын ғана тілегінен басқа іздегені жоқтар.

Бар бала егінді іштерінен айналғандай, әрқайсысы өздерінің алақандай егінінен кете алмай, көздері қимай қуанышты үмітпен қарасады.

Асан мен Үсендей еркек балалар мен қыздар да:

— Жақында егінді орады! О, бидай көп болады.

— Көже қандай, бидай көже!

— Иә, бізде тары көже де болады,— деп Үсен де қиялдайды.

Тары, тегінде, жалғыз осы Иістің үйінде болатын.— Иә,

тарыдан бидай жақсы, оны қайт дейсің! Бидай көже тары көжеден де жақсы!—деп, Үсеннің қасына Тоқсанның кішкентай Айтышы жанасып келеді.

— Бидайдан ұн болады, бәтер пісіреді,— деп, кішкене қыз Үрімжан күле қарайды.— Бауырсақ, шелпек болады деп, айта

алмайды, оған май керек қой. Кішкентай болса да өз қиялын үлкенге шарықтатпайды.

— Иә, тарыдан ботқа басады менің әжем!— деп, Үсен әлі өзінің өзге балаларда жоқ тарысын мақтап келеді. Бір топ бала Рахымтай бастап, ән де салады. Өздерін әзіл, ойын еткен үлкендердің өлеңі бар, соны айтады. Әндетіп қосылып, күлісіп те айтысады.

«Егіншінің баласы қара борбай, Егінінді жеп қойды шөже торғай..>

Кішкене сары қыз Жамал етегіне бидай басын толтырып кел< жатқанына қарамай, өзгелерді мазаққып күле бастады. «Әне, қара борбай», «міне, қара борбай», «мынау бәрінен де қара борбай» деп, қасындағы Үсенді иығымен қақты. Үсен ыза болып:

— Өзің қара борбай,— деп еді, бар бала бұған күле жөнелді Жамал тайтандап алға шығып, шақылдап күліп аяғын көрсетеди Оның аяғы бар баланікінен ақ, сүйкімді еді. Үсен ұялып та, ыза боп та келеді, үндемейді. Тек бүртиған жүзін әлі де ойнақтап; күліп келе жатқан Жамал жаққа бұрып:

— Өй, қуарған қыз!— деп, қойды.

Осындайлық ойынымен, олжамен қайтқан көп үсақ баланың тобы Тайлақпай құдығында отырған өздерінің көп үйлі жыртық, қоңыр ауылдарына тақай беріп, бір көрініске тегіс таңғалысты. Ауылдың жанында салқар ұзақ көштей созылған, тіпті, көп арбалар тұр.

Рахымтай өзге баладан бұрын аңғарып, бір жайды айтып қалды.

— Ой, балалар! Мынау қазақ емес. Ойбай, орыс! Әне, орыстар. Мәтүиікелер де жүр!—деді.

Өзге балалар да енді байқады. Аттары доғарылған екен. Бірталай арбаның үстінде дүңкиген шатырша қаптау бар. Көп арбаның сыртында қалың сақалды, үзын шашты аталар, әкелер көрінді. Әйелдер де кебінше жалаңбас немесе қазақ әйелдерінен бөлек шолақ орамал байласқан, әсіресе, шаштары сап-сары еркек балалары, үсақ қыздары көп.

Кішкене егіншілер өз ауылдарына енді қорқақтап, жай басып, шошына келеді... Тіпті, кішкенелері жыламсырап, кейін шегінісіп еді. Рахымтай оларды ұялтып ақыл айтты:

—Неменеден қорқасындар! Өзіміздей адам. Және, тіягі, бұлар-дың қалаштары бар, нан... нанбереді, әні, жүріндер! Қорықсандар сонда олар үрсады!— деп, бар баланы естиярлық егіп ертіп келді.

Үлкен обоз крестьяндар арбалары. Бұнда ауылдың жас балалары бұрын көрмеген бришкелер, көк арбалар және шатырлы арбалар көп.

Тайлақпай құдығы — мол ауылга қоңыс болғандай алқабы кең, ойдым-ойдым көгалы көп және суы да, құдықтары да жеткілікті қоныс.

Алпыс үйлі кедейлер бәрі бұл құдықта болмаса да, жарымынан артығы осында. Бұлар он екі, он бес ұйлерден үш жерге бөлініп отырған жатақ, егінші ауылдар еді.

Ең мол құдық осы үш ауылдың ортасында болатын.

Орыс керуені сол құдық басын жағалай, көгалдарға жай-ғасыпты... Аттарын отқа жіберген. Әр жерге түгін салып, астарын әзірлеп тынығып жатыр. Көпшілік үлкен-кіші, еркек-әйелдің бәрі жалаңбас қана емес, жалаң аяқ та.

Кішкене балаларға бұлары өрескел көрінді.