Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Қарашы, өздері кедейлер... Ал ақша алмайды. Бізді қонақ деп тұр. Киргиз қонақты жақсы көреді... Солай ма?— деп, Дарья Жаңылға және соның істегенін істеп жатқан кемпір Иіске, Өдекке де өте ырзалық көрсетіп тұр.

Ере келген еркектер де Дарьяның сөзіне бас изеп, мақұлдап қалды.

Бірақ бұл еркектердің үлкен жұмыстары бар еді. Афанасьич күліп тұрған Жаңылға кеп шала қазақшалап жөн сұрады:

— Ауыл қазақтікі мужик бар?

— Не дейді, мына кісі? Ұққаның бар ма?— деп, Жаңыл күліп, дағдарып тұр.

— Осы еркектерді сұрап тұр ғой деймін!— деп, Өдек тапты.

Афанасьич оны мақұлдап бас шұлғыды.

Бұл қарт өзге обоз адамдарынан қазақ ішін жақсырақ біледі. Өйткені мынау келе жатқан тобынан «ходок» (баршы) болып Жетісуға барып, онда бір жыл тұрып, жердің, елдің, кәсіптіңбар жағдайымен танысып кеп, осы тобын артынан ертіп, көшіріп келе жатқан өзі.

Азын-аулақ қазақшаны да долбарлайтын болған.

Енді мына еркектердің керегін ұққан әйелдер, үйде ауру Ба-заралы барып айтты. «Ол орысша да сөйлеседі» деп ойласты. Абыл-ғазы, Дәркембайлар да осы ауылдың бір үйлерінде болу керек... Соны да еске алысып, әйелдер де еркектердің атын атай бастады,

Бірақ енді бұлардың арасынан Өдек батымдау ажар көрсетіп, Афанасьич пен өзге екі еркекке қарады да, қолын былғап шақырып:

— Жүр!,. Мүнда жүр! Еркек бар!— деп ерте бастады.

Үш крестьян Өдекке еріп Базаралынікіне кеткенде, жаңағы Дарья бастаған әйелдер және де өзге арбалардан ыдыстарын алып келген жас балалары бар аналар, өжелер осы ауылдың бар үйлерін жағалап келеді. Көп үйдің есіктерінен қарап, қазақ әйелдерімен ыммен сейлеседі де, екі жағы да тек күлісе береді, Бір топ бір топты тамашаласып жүр. Бірінің-бірі киімдерін таңырқайды, Орыс әйелдері қазақ әйелдерінің бас киімдерін сөз қылысады.

— Кәрі қатындары да жалаңбас?— деп, қазақ ейелдері күңкілдесіп, тамашалайды.

Дарья әр есіктен қарап, көп әйелді ертіп тәжірибелі көзімен нашар күйлерді танып жүр.

— Қандай жалаңаштар... Үйлері жыртық... іштерінде өңшең шоқпыт, киім де жоқ, бұйым да жоқ,— дейді. Кейде от басында құр бидай қуырып отырған шешелерді, жас қыздарды көріп,— тамағын қарасандіы, жалғыз бидай,—деп, бас шайқап келеді. Қазір әйелдер Дарьяның атын қолма-қол өзгертіп, Жария қойып алды. Дарьяның сөздерін орыстың өзге әйелдері қостап сөйлеп келеді.

— Бір тамшы май да жоқ.

— Бұлардың сүттен басқа тамағы жоқ.

— Аш болу керек. Ал өздері ақша алмайды.

— Киргіздің деревнясы ғой бұл, Сорлы жоқшылық деревнясы!— десіп, әр әйел Дарьяны қостап жүр.

— Біздің Пензадағы деревнялардың жоқшылығындай.

— Дәл біздегі аш-жалаңаштың үйі!— деп, Дарьяға бойы тақау, бірақ одан да балғын, балуан денелі Фекла қатқыл үнмен кесіп сөйледі. Әлдекімге қарғыс айтып жіберді. Дарья да бағанадан бас изеп, ойланып келе жатыр еді.

— Ит кедейдік, бар жерде сенің сұмырай түмсытың біреу-ақ!. деп, қасындағы әйелдерді ащы мысқылмен күлдіріп қойды.

Бұл кезде Базаралының үйіне жаңағы орыстар ғана емес, сол ауылдың еркектері де жиналған: Дәркембай, Абылғазы, Қаңбақ, Тоқсан, Жұмыр да осында. Бәрі де бөгде қонақтарды қоршап алып, жапырласып отыр.

Базаралының ауруы әлі де бар, Ол өзін құяңмын дейгін. Сарайы, кеудесі сау, бірақ белі бастырмайды. Қазір еңсесін көтеріп, орыстармен соқалап сөйлесіп, Дәркембайларға да сөз арасында қазақшалап түсіндіріп отыр.

Афанасьичтің атын сұрап оны «Апанас» қойған. Ьазаралыға Апанас өздерінің бір үлкен қиыншылығын айтқан.

— Семейден шыққанда теріс жолға түсіп кетіппіз. Бізге үлкен трактыға, бекет жолына барып түсу керек. Соған жолды біліп, бізді бастап баруға кісі тауып беріндер. Біз оған ақы берейік, соны тауып беріндер!— деп сұраған.

Осыны білген соң, Дәркембай:

— Иә, кісі табамыз, береміз... мына отырған Қаңбақәзір бос қой... Егінге орақ салғанша оралып келеді, барсын!—деген.

Қаңбақ та қарсы болмаған соң үш жүргінші ырза болып, Қаңбаққа беретін ақылары туралы келісіп алды.