Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Әбіш бұған қарсы сөз айтқан жоқ. Қайта үндемей бас изеді де, себепсіз ауыр күрсініп кеудесін ұстады. Дәрменге жауап қайтқан жоқ. Өз ойынша, сау болған күнде де, Әбіш дәл осы шақта өзінің үйлену жайын айта алмас еді. Оның ойына, бүгін кеште Дәркембай мен Дәрменнің өзінен білген ел дерті, әке қайғысы еріксіз оралды. Мағрипа туралы жаңағы Дәрмен білдірген ең соңғы жай да қинайды. Ол жөнінде жігіт енді бір байлау айтуға міндетті.

Бірақ ауыл қаралы. Әке жүрегі онан да жаралы. Және ол айналаның жәһил зұлымдығынан хабарсыз... Ол үшін де ойлану керек... Қиналып ойланып, ұғыну керек, Әбіш қамқор оймен ширығып асығады... Көзге көрінсе көп түйінмен қазір өзі күреске келгендей, ызаланып қыстығып та кетеді. Бір кез бұны үндемей барлап келе жатқан Дәрменді қолтықтап алды.

— Дәрмен-ай, бұл жауыздыққа жаза жоқ. Есіл сорлы ен сахараның иесізі-ай десеңші...— деп, күрсініп алды,— Оразбайды ел ішінде қостайтындар бар. Олар және көп, солай ғой, ә?

Түманды сезімді ойдың бәрін серпіп, бүгінгінің ауыр, күңгірт шындығына көшті.

— Солай екені рас, Әбіш, естідің гөй... Бірақ Дәкең іркіп айтып отыр. Одан естігенің тек шет жағасы десендіі.

— Ал Оразбайдан басқалар да сондай бәле қуған тынымсыз ба? Бұл Шыңғыс ішінде кімдер сондай?

— Кімдер дерің бар ма? Ол жандар алыстан, жақыннан да табылады...

— Алысы кім? Жақыны қайсы, екеуін де, сол екі шетін де айтшы!

— Мысалы, алысы — Жиренше, жақыны — тіпті, анау төбесі көрініп отырған өз аулың - Тәкежан.

— Тәкежан да ма? О да тынымсыз ізденіп жүр ме?

— Жоқ, оның жауығуы бір алуан. Ол әзір ашық емес, қарауыл қарап, нысананы әр жерден құрып жүр... Ал Жиренше, Орызбай қанша тынымсыз болса, бұл ел ішінде о да тап сондай.

— Не істеп жүр сонда?

— Не істегеніне көп айғақ айтпай-ақ қояйын. Тек бір ғана мысал сөзді тында... Осы көктемде, ел қыстаудан әлі көшпей тұрған кезде, Жиренше бір топ кісімен Асылбектікіне қыдырып кепті. Жазға салым сұр жесу, қыдырып қонақ болысып, сақтаған сыбаға жесу бар ғой. Асыл ағандікіне келе бере, амандасып болмастан Жиренше: «Б-е, байғызым, үнсіз, қыбырсыз жатырмысың, тастың түбінде... Түбін ойлап жатырсың ғой байғызша!» деп күліпті. «Байғыз үн қагпай, қыбыр етпей, күндіз жатып түнде ғана аз үшады. Неге қыбырламайсың сен» деп сұрағанда, «Мен түбін ойлап тыныш жатам» дейді екен ғой. Қазақ солай әңгіме етеді. Асыл ағаң бұлардың желіктірген сөзіне елікпей жатқан момын жанның бірі болу керек. Ананың бізге ермейсің деп кекеткені ғой. Асыл ағаң Жиреншеге іле жауап беріпті. «Е-е, сен де жүрмісің бәбісегім!.. Әр қидың түбіне бір барып бәбісек көкекше «пыс» деп қойып, Олжайды түргіп оятып жүрсің бе, бәбісегім!» дейді. Көрдің бе, Әбіш?— дегенде Әбіш те, Дәрменнің өзі де қатты күлісіп алды.

Әбішке айдарлы ала қанат, сақау көкек — бөбісек елестеді.

— Ойпыр-ай, қандай шебер жандар! Тіл қандай, тесіл қандай! Сәл ғана қағысқанда, ап-азғантай сөзбен қаншалық жайларды түйген екеуі де? Дөрмен-ау, бұл бос сөз емес, нағыз шебер арбасу ғой. Патшалықтар арасында үлкен елшілер болады, дипломаттар дейді оларды. Соғыс, бітім, сауда, талас-тартыс — бөрінің сөзін, екі патшаның арасында жүргізетін солар. Нағыз айлалы, айтқыш және өлердей қу тіл адамдар болады. Мына Асыл ағаң мен Жиренше соның нағыз шеберініңбірі гой!..—деп, тағы да танданып күліп келе жатып Әбіш бұрынғы ызасын ұмытып, кең бір түйін жасады:

— Сорлы өнерпаздар! Бұнша ақылды, бұнша айлалы шебер бола тұра, қайтіп шыдасын! Жақсылыққа жұмсар ма?.. Ол жақсылығың қайсы? Әрі надан қараңғы, әрі жабайы сахара анау. Күні тумай жүрген қу өнер!.. Жамандыққа жұмсамай қайда қойсын?— деді де, күліп жіберді.

Дәрмен Әбіш ойының оқыс сыны мен байлауына танданып келеді. Бұған Әбіш қазір ойшыл, сыншы боп көрінді. Ішінен оқу-білім ағартқан жап-жас жігіттің жақсылығын тамашалайды. Ол үлкен достық жақындықпен Әбіштің қолын қолтығымен қатты қысып қойды.