Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

белгілеп, бір жағынан соған қаптатам деп, тыныс алмай жасақ жиып жүр дейді. Жалғыз Шыңғыс емес, көрші Бұғылыдан, ар жағындағы Шағаннан да қолшоқпар болатын жуан-жуан тамырлар тауып жүр. Былай өтіп Қоңыр-көкшеден, қалың Мамайдан, Мырза Жөкеңнен де дамыл алмай кісі тартып жатыр. Тобықтының ішкі шебін өзінікі етіп алу үшін Жігітекке тағы шырға тастайды. «Құнанбай баласының өз арасын ірітсем» дегенде көкірегі қарс айрылады. Осындай есептің біріне жаратқалы Базаралыға кісі салыпты. Жақында Абылғазы келіп кетіп еді. Базаралы өзінің бар жауабын, жау сырын маған әдейі сәлем ғып айтып жіберіпті,- деп насыбайын иіскеледі.

Жаңыл бұл кезде асын қамдап, шай жасап жүрген. Дәрмен ағасының сөзін Әбіш түгел естісін дегендей, бұл әңгіменің үзілмеуін қостайды. Соны ойлап, Әбішке Дәркембай сөзін ұғындыра түсті. Ағасына да «айта бер» деген белгі сияқты.

— Базекеңнің бұл кісімен бар сыры аралас жақын адам ғой. Біле берсін және Абай ағама да білдірсін дегені болар!

Дәркембай Дәрменнің зеректігіне ырза боп қалды.

— Бәсе, дұрыс айтасың. Сыртынан қапсыра құшақтағалы жүрген жау бар. Абай «қапыда қалып, опықжеп жүрмесін» деген болар. Өзінің жауабында: «Оразбайға сәлем айт. Мені маймыл етіп, өзі түлкі болмақ қой. Маймылды түлкі жолдас қып жолға ертіп шығыпты. «Не көрсек, бір көреміз. Нетамақ кездессе, бөліп жейік» депті. Келе жатса бір темір қақпан жатыр. Ортасында қып-қызыл ет тұр екен. Түлкі маймылға: «Қонақсың, жаңа жолдас болғаның осы, жол сенікі. Анау етті сен жей ғой!» депті. Маймыл қақпан сы-рын білмей, басып қалса, аяғын шауып қалып, темір қақпан ұсташы да қалыпты. Түлкі етті өзі қағып жейді. Сонда маймыл зарлап: «Не болдым, сорладым ғой!» десе, түлкі жұбатып өсиет айтыпты ғой... «Екі түрлі бақ болады. Біреуі — басқа, біреуі - аяққа қонады. Мынау саған қонған сол! «Тепкілесе кетпейтін темір бақ» деген осы» депті. Сол айиқандай, Оразбай «Жігітекті алдадым» деп жүр ғой. Алдағаны рас болса, мені тепкілесе кетпейтін темір баққа жеткізген. Мешеу боп елім жатыр. Төсекке таңып, табжылтпай басып, белім жатыр. Темір бақты тапқан кедей көп еді ғой. Соның бірімін. Желігім жоқ, желі болмаған соң, бәлем де жоқ. Елігерім де жоқ. Және «араз бол, жау бол» деп маған қарсы қоймағы Абай ғой. Біз Абаймен жау емеспіз. Сан сындар болған. Абайға қарсы азғаным жоқ-ты. Әлі де азбаймын. Ағайын енді менен аулақ жүрсін!»— депті.

Дәркембай әңгімесін айта отырып, «ақлақты» Әбіппің алдына тақап қойып. қонақтарын кең пейілмен сыйлауын да ұмытқан

жоқ. Табақ жиылып, шай ішіліп отырғанда тағы бір сөзін қоса жеткізді:

- Абылғазы айтады. Оразбайға осылай жауап бере отырып, «Күндердің бір күні болар. Тірі болсам, Абайға ендігі Жігітек баласының жаулық істемей, дос болып, қасынан табылғанын көрермін. Сөзім Бейсенбі, Әбділдаға өтпес. Бірақ олардың азғырындысымен жүрген Жігітек баласының, тегі, есі кіріп болар. Сонда менің өсиетім дарыған кедей туысымның шебі тұтасып, саны молайғанда, Абаймен тегіс елім болып табысар. Артыма тілек етіп, тастап кететінім де сол өсиет. Туғанымнан бері бүгін, міне, өлмелі күніме шейін Ырғызбай мен Жігітек жуандары елмен елді қоспай, арасын ашып келеді. Оразбай, Жиренше Абайға қарсы жау жинағанда, Шыңғыс елінде анық табан тірерім Жігітек деп отыр ғой. Бірақ бүгінгі Жігітек, бұрыңғы Жігітек емес. Бұл — момын, кедей, еңбек көксеген Жігітек. Оның жауы Абай емес... Досы Дәркембайдың жатағы екеніне көзі жетті...» депті. Бұнысы Абайға да, маған да мегзеп жатқан бір өріс деп ұқтым!

Көп елдің арасына көп дәнекер тастап жүрген жаулықтын шоғы бар. Соны қырағы көзімен көріп, біліп отырған Дәркембай Әбіш арқылы Абайға білдіріп отыр

Қаладан келген, оқу-білімі бар, тың қуат, қайраты бар балаға дос қарт әдейі айтып отыр екен.

Әбіш бұл жайды жақсы түйді. Дәрмен екеуі ел жата далаға шығып, Ералы жазығымен қайта аяндағанда, сол сөздердің жалғасын өзара созып, ұзақ әңгімелесіп кетті.