Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Керек болса, соны да істеңіз, тіпті!— деп Әбіш аса нық байлап айтты.— Мұндай жауыздық, зорлық өзіне қарсы шыққан батыл қайратты көргенде ғана жасқанады. Базаралы, Дәркем-байлар соны бастап қойды. Бір айқайыңыздан кім қалар екен! Ал жаулар сонда есі шығып бас тартады. Тыныштықты өзіңізге де, момын елге де сонымен ғана табасыз!— деді.

Абай ішінен осы ақылды шын мақұлдады да, енді бір жігерлі оймен батыл істің жолдарын іздей бастады.

Сондай кұйде отырған үстіне Дәркембайлар келген. Абай бұлармен өте қысқа сөйлесті. Ендігі бар сөз, қатты берік қайратқа мінген жігерлі, тартыс сөзі.

— Қазір ас ішіп, үйлеріңе қайтындар. Ертеңгі күні бастарыңа не пәле келсе де, бар қайратым мен білгенім, сендердің жолында. Мен сендердің қасыңнан табылам. Сөзім осы-ақ! — деді.

Дәрменді жатаққа бірге аттандырып, қасына екі-үш жылпос жас жігітті қосып берді. «Ертең сәскеден әрі қандай тың сөз бен іс болса бәрін маған кісі шаптырып жеткізіп отыр» деп бұйырды.

Ас іше салысымен Дәркембай, Дәрмендер суыт жүріп кетті.

Осы кезде Тәкежан аулында бар үлкен-кіші Ырғызбайлардың жиыны жүріп жатқан. Олар күнұзын шапқыласып, енді ордалы қасқырдай ұлып табысып жатыр.

Ертеңінде түс болмай кедей ауылға Ырғызбайдан Ақберді келді. Қасында бес жігіт бар. Оның да сөзі қысқа, қатал бұйрық болатын. Ырғызбай жиыны әмір етіп отыр.

— Не бүгін кешке шейін ұстап алған жылқыны түгелімен әкеліп аяғымызға жығылсын! Болмаса, ертең сәскеде тұрысатын жерін айтсын. Бар Ырғызбай атқа мінеді. Тек аулының үстіне ба-рып тұрып, шаңырағын ортасына түсіріп, ойран саламыз!—депті.

Ақберді Базаралының үйіне кеп түскен еді. Дәркембай мен Базаралы, Абылғазы үшеу і оңашалап ақылдасқан да жоқ. Сөзді Базаралы билеп сөйледі.

— Пәлені бастаған мен емес. Ал сол пәле келіп жалмай бастаған соң алысқаным рас. Үндемей қойсам да өлгенім. Аузымдағы несібемді алған, аяйды деп отырғам жоқ. Орай бермей, борай берем дейсің ғой, аяздай қысып арқамды! Жылап өлмеймін, өлтірсең де, қырсаң да жағаңа жармасып өлемін! Өзім іздеп бармаймын. Ал ізденіп келсең, келіп көр! Оңсыз датірлігі талқан болған аш-арығым бар. Әйтеуір, өлген екем... бірақ жастығымды ала өлемін, бар, жөнеле бер! — деді.

Бұл сөзді естісімен Ырғызбайлар тағы шапқылап түні бойы қол жинады.

Дәрмен өзі болса жатақтарға келгенде Иіс кемпірдің үйіне түскен. Кешегі Әзімбайдай аузы алты қарыс дейтін, жасанып келген жаумен алысқан кедей тобы мынау. Бұлардың көбімен Дәрмен таныс қана емес, жиі араласатын дос та. Сол елдің басшы, бекем жандары Базаралы, Дәркембай ғана емес, Әбді, Қаңбақ, Сержан сияқты талай азаматымен де аз сөзбен тіл қатысып, сыр тартысты. Тістеніп тұрып, қайсар шыдамға мінген, бекініп білек шымырантқан қажыр бар.

Тіпті, Иіс кемпірдің кешегі көргенін айтқаны, бақырауық Мақаның масқара болғанын күліп әңгіме еткені де бұл елдің, осы қарсылық үстінде сілкініп, көтеріліп қалғанын көр-сетеді. Намысты қайрат қашаннан бері басылып қалған бой-ларды енді бір сәт жаздырғандай. Иіс кемпірмен Дәрмен көп сөйлескен еді.

Дәркембай кеше екі кішкене баланың оған жаны ашып жылағанын да, «атам үшін біз ержетіп, кек аламыз» дегенін де айтыпты. Дәрмен сол үшін Асанды қасына шақыртып еркелетіп, арқаға қақты.

— Жақсы азамат боласың. Ер болып ер жетесің, қарағым. Сенің ағаң Иса батыр болған. Сен де сондай ешкім, еш нәрседен қорықпайтын асыл азамат боп өсесің,— деді.

Дәрмен ағаның жалғыз Асанды мақтағанына* көнгісі келмегенҮсен енді Дәрменнің қолтығына кіре, тізесін қағып қойып, наразылық айтты:

— Иә, Дәрмен аға, мен ше? Жалғыз Асан ба, мен де ер болам, ағамдай мен де батыр болам!—деп Иіс пен Дәрменді күлдіре оты-рып сөйледі. Өзі қатуланып, бүртиып апты, күлімсіремейді де.

Дәрмен енді жақсы аңғарды. Үсеннің жүзінде Исаға ұқсаған жерлері мол екен.Қабағы, көз, мұрны — бәрі де биылдар, тіпті айқындап білініпті. Дәрмен Иіске осыны айтты да: