Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Базаралы әлі де:

— Жой, бірін жібермей соқ! Сал барды!— деп ақырып тұр.

Даусы бар ауылдың үстіндегі шуды, дабыр-дүбірді басып,

алғыр қыран үніндей саңқылдайды. Құлаған бес мырзаның біреуі — Ақметжан, бірі төбелес қой — Ақылпейіс және, әсіресе, бағанадан талай кедейді қан қылған төбелес қой Елеусіз еді. Осылардың жығылғанын көрген соң, Әзімбайлар енді анық сырт берді. Соны сезіп, тағы өршелене ұмтылған Абылғазы енді бір қаптағанда, жаны аянкес мырзалар ауылдан сытыла берді.

Шодырдың білегі жаңа қызып алған еді. Ол тура Әзімбайды көздеп үмтылып жүр. Бірақ ананың аты жеткізбей, бұдан сытыла береді. Қазір Шодыр тағы соны бетке алып, тебініп ұмтылғанда, Әзімбай анық қашуға беттеді. Өзге тобы да азайып қалған қалпында, жөңкіліп жөнеліп барады.

Шодыр мен Абылғазы көп қуды. Бірақ жау жеткізбеді. Абылғазының аты семіздіктен майы тығылып, шаба алмай қалды. Шодырдың аты да жүгіре алмай жүр. Әлгі өзірде, өзі құлар алдында бар қайрат Шодырда екенін авдаған Елеусіз, бұның атын

құлақ шекеден ұрып құлатып кете жаздаған. Содан бері Шодырдың «Сивкасы» өндіріп құлаштай алмай қалған. Қалай да мырзаларды адырға шейін жосытып, шошытып қуып тастап, Шодыр мен Абылғазы ауылға жайланып қайтты.

Бұл уақытта ауыл үстінде соққыға жығылғандардың бәрінің аты ұсталып, байланып қапты. Жаудың ес жиғандарын Базаралы бірде-бір үйге кіргіздірмей, далаға айдап тастаған.

Жатақтардың жаралылары да көп еді. Оларды өзді-өз үйлері күтіп, жараларын таңып жатты.

Бұл күнгі төбелес еңбек пен бейнет елінің ашулы бетін ашты. Жазықсыз тартқан жаза , қорлық ашындырмай қоймас еді. Соның орайына жүргінші крестьяндар достығы мен көмегі де бөгде болды. Ақыры, әзіргі күнге бай ауылдардың отыз аты қолда тұр. Жуандар сөзге келсе бидайды төлеп, малын алар. Болмаса, еруліге — қарулы. Осыны қысқа ғана ойлап алған, Дәркембай, Базаралы, Абылғазылар енді өз елдерін желпінтіп, еңселерін көтере сөйледі.

— Бас жарылса, бөрік ішінде. Кәрі шал, менің де басым жарылды. Өлгем жоқ. Тек жасымандар. Беліңді бекем ұста! Әлі алда талай теперіш бар!— деп, Дәркембай үш ауылға да өзі жүріп өсиеттеп шықты.

Бүгін екі-үш үйге қатарынан ет асқызып, орыс достарын бөліп-бөліп қонақ етті. Жас балаға шейін Апанас, Шодыр, Дарья, Феклаға сансыз алғыс айтты. Бар үйде кәрі мен жастың аузында бүгінгі қызық әңгіме Мақаның Фекладан тепкі жегені.

— Басына тепкізіп жатып бақ етіп, «айрылмас!» деп қояды,-десіп, әйелдер айтады да күліседі.

Бұл күн кешке шейін жау ауылдар жағынан тырс еткен сыбыс білінбеді. Осы күн ішінде Апанас пен Базаралы ақылдасып, барлық обоз адамдарының кедей елге болысқан бір мол куәлік қағазын жасады. Ол — «потрава» турасындағы куәлік-акт. Егіннін көлемін, өскен молдығын айтып, соны бай ауылдардың мын жылқысы қалай таптап, жеп, жоқ қылғанын жазды. Осыдан соң әрі потрава жасап, әрі талаушыдай шабуыл жасаған жыртқыштық зорлық түгел сыпатталады. Көлденеңнен осы халдерді көріп, амалсыз куә болған отыз үй переселендер Семейдің уезл начальнигіне бар білгендерін мәлім етеді.

Айтқандарының растығын бекітіп, барлық обоздағы еркек-әйелдер қолдарын қояды. Осындай заңды көмегін тағы көрсеткен переселендер көп қолдар қойылған мол қағазды Базаралыға әкеп табыс етті. Копиясы мен екі бөлек қағаздар. Апанас бұның біреуін

қалаға жіберіп, біреуін үнемі қолда ұстауға тапсырды. Сонымен жолдан енді бөгелуге болмайтынын айтысып, дос обоз жүруге қамданды. Соғыста беті жаралы боп, басы ісіп қалса да, Қанбақ сол жараларын танып алып, обоздың алдына түсті.

Енді барлық үш ауылдың еркек-әйелдері, бар баласы шұбырып келіп, жүргіншілермен ұзақ-ұзаққоштасты. Екі жағы да бір-біріне көп-көп алғыстар айтысып, қимай айрылысты.

Осымен кеш бата обоз жол тартты.

Енді бай ауылдардың тыныш қоймайтынын ойлаған егіншілер шұғыл кеңес құрып, екі түрлі байлау жасады. Алдымен қаладағы ұлыққа крестьяндардың куәлігін қосып арыз жолдайды. Бұл арызбен осы түнде қалаға араласы бар, пысықша жігіт Серкеш жөнеледі.