Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Әлгі бір әзірде осы ауылға қарай үмтылысқан Апанастар Әзімбай тобын көре бере, төбелес болатының біліп еді. Олар ауылға үмтылса да, бұлар жеткенше, ойлағандай төбелес басталып кетті. Сол сәтте Апанас пен Шодыр айғай салып, бар обозға:

— Доғар атты!

— Айда көмекке!— деп, бір-ақ бұйырған... Осы-ақекен, барлық крестьяндар аттарын шапшаң доғарып жіберіп, көпшілігі жалма-жан жетектерін суырып-суырып алысып, жайдақ аттарына міне-міне шаба шыққан.

Обоздағы Дарья, Фекла сияқты қатындар, кешегі кедей үйлердің әйелдері мен балалары шулап жатқанын көріп, қолдарына балга, күректерді, айырларды алып жаяу үмтылысты. Апанас өзі де атына мініп, жетегін көлденең ұстап шықты. Федор бұдан бұрын жалғыз құйықтырып кеп, Абылғазыға қатарласа бере жауға ұмтылды.

Бұны Ақылпейіс иықтан салып өте бергенде, Федор оны белінен бір салып қалды. Асыға ұрды. Сойылмен төбелесудің жөнін де білмейді. Қазақтың жырынды сойылшылары бас пен білек, тізені көздесе, бұның ондай тақыспен жұмысы жоқ. Тек кез келгенді белуардан көстите береді. Бір Ақылпейіс бол-маса, өзге ұрғандары ат үстінен тымақша ұшып, домалап түсіп жатыр.

Қазір енді Апанас пен басқа да көп крестьян да соғысқа араласты.

Ауыл үсті қыран-топан. Кедейлерді бұған шейін қатты соққыға ұшыратып, үйді-үйге тықсырып, жапырып келе жатқан жау топ, енді дәл осы жердің өзінде-ақ жетім-жесірдің қарғысындай үрған, қатты қолдарға кезікті.

Орыстар аздан соң «Ура, ура!», «Ур-ра!» деп, үлкен соғыстағы сүрендерін салып, білек құрыштарын енді жазып келеді.

— Уә, тілеуің берсін!

— Айналайын, орысым!

— О. жолың болсын!

— Бала-шағаң игілігін кер!— десіп, байлары соққы көрісіп жатқан қатындар, шешелер бақандарын сермеп жүгіріп тыста жүр.

Дарья мен Фекла және тағы бірнеше батыл крестьянкалар бұл кезде ауыл ортасына жетіп, қазақ қатындарының ішіне араласып кетіп, бақандарды алып, үмтылысып жүр. Тұстарына келген жақсы киімді жауларды жонынан ұрып қалысады.

— «Анчихрист!» — деп Фекла, — «Окаянные звери» — деп Дарья, соғысқа әбден қызығып алған, қорқу жоқ.

Бір кезекте осылардың екеуінің арасынан шапқылап өте берген бақырауық Мақа Фекланы сойылмен салып жіберді.

— Ах, суккин ты сын, антихрист!— деп, Фекла шап беріп Мақаның атын ауыздықтан ала түсті.

— Айрылма...а-с!..— деп бажылдай берген Мақаны Фекла жалғыз қолымен аттан жұлып түсірді. Мақа құлағанда да «айрылмастап» жүр. Бірақ Фекланың қатты сілкуімен шалқасынан сұлап түсті.

— Эх, суккин ты сын, барантач!— деп тұрып, бұның бажылдап жатқан шағында, Фекла өзшің жалаң аяқ табанымен қақ басқа теуіп-теуіп жіберді.

Осыныкөрген қазақ қатындары сүйсініп:

— Шоқланы қара!

— Ойбай, Шоқланы қара!

— Ауызға тепкілеп жатыр... — десіп шулап жүріп, сүйсінгенінен күліп те жіберісті.

Өзінің әжесіне тығылып, табалдырықтан соғысқа қарап жылап тұрған кішкентай Үсен де Мақаның масқарасын көріп еді.

—Шоқ! Ал бәлем, шоқ! Шоқ!—деді.

Иіс кемпір Шоқлаға да ырза боп, кішкентай жетімегінің тіліне де сүйсініп, үні өшіп қатты күліп тұр. Жалғыз баласы Иса өлгелі бұл суық өмірде ең алғаш күлгені осы.

— Айналайын Шоқла! Ұл-қызыңның игілігін көр!... Өл де маған ?— дейді.

Осы кезде қораның ортасына құлаған жаулардың бірнешеуін орыс әйелдері мен қазақ әйелдері қамшымен сабап, төпелеп жүрген. Крестьяндар араласқалы Әзімбай тобы соққы жеп, тайқи бастады.

Ендігі төбелес дәл Базаралы үйініңтұсына жеткен. Абылғазы мен Шодыр, Апанас тізе қосып ап, он шақты мырзалармен қарш-қарш етіп тақай берді. Сонда Базаралы бар пәрменімен айғайлап:

— Жой, жаныңды сал! Қапта, кедей! Бей! Бей, собак!— деп, жұлқынып ақырды. Дегеніндей, осы түсқа өзге жатақ жігіттері де қаптай ұмтылды. Дәл Базаралының бұйырғаныңдай, жатақтың шоқпарлары мен обоздың жетектері Ырғызбай мырзаларына мейлінше майдан берді.

Осы ғана бір сәттің өзінде ауру Базаралының қан қоздырар айғайын ұққан намыскер егіншілер мен Шодырлар анық бес мырзаны ұшыра-ұшыра домалатты.