Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Айналайын Үсентай, рас айтасың, сен сондай боласың, болатының рас! Сені мен ұмытқам жоқ, Үсен бәрінен бөлек болады деп әдейі бөліп айтам!— деп күліп отыр.

Үсеннің әкесіне ұқсастығын айтумен қатар Дәрмен Исаның өзін еске алып, үндемей шұғыл ойланып кетті.

«Бүгінгі күн Иса болса, қандай ызамен алысар еді.Қандайлық әділ кек үшін шоқпар сілтер еді. Әзімбайға, Тәкежанға Исаның салған соққысы арамға, жауызға берілген бар жазаның ең бір ақ жолды, әділі болар еді-ау! Әттең, кешегі соғыста, тым құрыса, қара шоқпарын жауының өзіне бір сілтеп барып та өлмеді-ау» деген арман оянды.

Сонымен қатар, Дәрмен көңілінде осы жыртық лашық ішіндегі жетім-жесір жандар туралы, жазықсыз жақсы жандар туралы үлкен бір сәулелі ой оралады. «Арғыны, бергіні, ертегіні жыр қылған не? Абайдан ақыл алып, сол Исаны бір жоқтауым жол екен-ау» деп түйген еді.

Әзіргі әбігер, бүкіл күн үстінде осындай ой тапса да, Дәрмен оғаң терендей алған жоқ. Ырғызбайлардың соғыс-шабуылға анық әзірленіп жатқанын біліп, Абайға тағы кісі жөнелтті.

Дәрменнің жігіттері бірнеше рет Абайға хабар әкелген-ді.

Енді Ырғызбайлардың түнгі әрекетін естігелі, Абай қатты қимылға басты. Өз қасындағы Ербол, Ақылбай, Мағаштан бастап, бар көршілерін жиғызып алды.

- Тұр, барындар. Осы мандағы бар кедей ауыл, есесіз көптің бәр-бәріне менің атымнан сәлем жеткізіндер. Қазір түн бойы, ертең ұлы сәскеге шейін тайлы-таяғы қалмай, жатаққа жетсін. Онда жете алмағаны менің аулыма, менің қасыма жиылсын. Ырғызбай көп пе, ел көп пе? Танытайын мен оларға! Жаяу-жалпымын демесін, тигенін мініп, қаруын сайлап, тек сол екі жерден табылсын!— деді.

Айтқанындай, осы түнде бар жігіт жан-жаққа шапқылап тарасты. Сол түннің таңы қыландағаннан бастап Ойқұдық, Кіндікті, Қорық, Шолпан, Ералыдан жан-жақтағы бар қоныстардан кедей атаулы жатақтарға қарай созылды. Мұнда ат мінгендер де бар. Әсіресе, түйеге, өгізге мінгескендері көп. Бірақ барлық жұпыны киім, сұрғылт жүдеу жүзді азаматтың қолында шоқпар, сойылы. Жүректерінде өзгеше оянған намысты ашу, байлау бар.

Жатақтардың жасағы ойда жоқтан осылай молая берді. Бұны істеп отырған Абай екенін білгенде, Базаралы ауруын да сылып тастағандай болды. Көздері де жайнап кетті.

— Келе бер!.. Кедей елім... келе бер! Бетің дұрыс!.. Атаның ұраны қоспай, аталының қорлығы қосқан қосарым, қасымнан табыл осылай!—деді.

Ал Ырғызбайлар түс бола бере атқа қонды. Үлкені де, жас мырзалары да тегіс сойыл-құрал қамдап апты. Жиыны жүз елудей іріклі сойыл-соғар... Бүгін бұлардың арасында кеше соққы көрген мырзалардың да жүргені бар. Олар обоздың жүрген-жүрмегенін біле келуді жатақтарға барған Ақбердіге өдейілеп тапсырған. Өйткені кешелер Шодырдың жетегінен жентек жеген сотқар, содар мырзалардың жүрегі енді оған қайта беттеуге шайылып қалған болатын.

Бүгін мүжықтар жоқаегенді білгелі сол мырзалар жатақтарды боқтық астына алып, «жіберші, жібер» дегендей өршеленіп, құлшына жортады.

Кешегі: «Тұрысатын жерін айтсын, болмаса, аулының үстіне барып шаңырағын ортасына түсіреміз» деген уәде бойынша Ырғызбай қолы сіресіп қаптап, жай бастырып келіп қалды. Сойылдарын қолтыққа алған, тымақтарының құлақтарын жымыра байласқан, қанын іштеріне тартқан рахымсыз жендеттер келеді.

Жатақтар бар азамат мінердік ат болмағанмен, қолда барын қамдап, ерттеп, сойылдарын ерлеріне сүйеп, әзірлене берді. Әсіресе, өгіз, түйе мінген және жаяу қаруланған топ молайып, жыпырлап алыпты. Бәрі де Базаралы, Дәркембай үйлерінің сыртын ала топтанып жауын тосып тұр.

Көліктің жоқтығы, ит жаяулық анау қара нөпір боп, айбар шегіп жай бастырып келе жатқан ат, көлікті, аспапты, дұшпан алдында бұлардың ажарын жауынгер ажар ете алмай тұр.

Бірақ осы кезде екі жақтың да ойында жоқ оқыс бір көрініс туды. Ауылдардың егіні жақш, аласабел бар еді. Содан асып кедей тобына қосылғалы дәл жүз қаралы қарулы аттылар шыға-шыға келісті. Бұлар желе-жортып кеп тақай бергенде, ең алда келе жатқан Абай таныла кетті. Бар кедей тобы жамырап қуанысты.