Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Шәкенің айт дегені — тағы бір қағаз жайы, Абай аға. Мынау өзіңізге жіберген шақырту бар екен. Ояз кеңсесінен шыққан шақырту дейді. Ал болысқа осымен қатар тағы да бұйрық жазы-лыпты. Онда Абай ағамның осы шақыртқан жерге баруы міндетті, «соны болыс пен тілмаш бақсын, жеткізетін болсын» дегендей аңғар байқалады дейді. »Үстінен шағым бар да, ұлықтың мұрты сол жалақорлар жағына бейім бе деп қалдым»— дейді Шәке... «Жеткіз» дегені, сол еді... — деп, Бегдалы сөзін бітіргенде, Абай үндеместен орнынан тұрды да, үйге кетті.

«Бір ауыз сөзі жоқ. Қынқ деместен кеткені қалай? Ұлықпен көп істес боп еті үйреніскен бе? Әлде маған істеп отырған қыры ма?»— деп, ішінен таңырқаған Бегдалы өз бегімен қала берді.

Абай үйге кіргенде Әбіш конверттерді жыртып, бар қағазды оқып шыққан екен. Әкесінің сұрауы бойынша баян етті.

— Мынау бір қағаз Семейдің уездный начальнигінен. Өзгелері хаттар. Біреуін Федор Иванович өзіңізге жазыпты. Оныңмаған да жазған хаты бар екен.

Павлов хатын естігенде, Абайдың қабағы ашылып, сүйсінген жүзіне біраз жымиған ажар білінді. Бірақ жаңағы Бегдалы айтқансөз есінде болғандықтан, ояз қағазының жайын қайтадан анықтай сұрай бастады да, сол қағазды өзі де оқымақ боп қол созды.

Әбіш үй ішіне бұл қағаз жайын мәлімдемес үшін әкесінің қасына үмтылып, тақап келіп, ақырын күбірлеп оқып берді.

Ояз Ибрагим Құнанбаевтан түсініктер, жауаптар естімекші. Губернатор кеңсесі де соны талап етеді. Шақыртуда және де недоймшіктер жұмысы туралы, жауапкер есебінде депті. Тағы былтырғы жұмыс. Абай бұл туралы ояз кеңсесіне былтырдан бері үш рет шақыртылып, көп жауаптар беріп, тергеуден өтіп еді. Енді іс жандарал кеңсесінің тергеуіне ауысқан. Ояз арқылы шақыртып отырған Семейдің жандаралы. Белки, одан жоғары орын да бар шығар. Өйткені көктемгі тергеуде бұл істі Омбыдағы корпус генерал-губернатор кеңсесі де сұратып отыр деген сөзді Абайға бір таныс чиновник ескерткен еді.

Сентябрьдің бесінде Қарамола деген жәрмеңкенің орнында Семипалатинск, Устькаменогорск, Зайсан уездерінің бас қосқан чрезвычайный съезі болады.

Федор Иванович хаты да Абайдың үстінен көп арыздар барлығын айтыпты. Ол өзі осы күнде Ертістің бойын ғылым жөнімен шолып жүрген еді. Жақында Семейге келіп, бұрыңғы таныс чиновниктердің кейбіреуімен кездескенде мүның досы, Абай жайында шағымдар барын айтысыпты. Павлов осыларды айта келіп Абайға: «Аполлон құрбандығының орнына сізден, қырдың сутяжниктері мен губернаторлар кеңселері, взяткамен подпискадай құрбандық талап ететінге ұқсайды. Менің мәслихатым, шақыру болса қандай шеңді чиновникпен болсада, өзіңіз жүз көрісіп, ашық, батыл сөйлесіңіз. Сіздің сахара халқы алдындағы беделіңіз бұл күнде молайған. Оны мен Зайсан, Устькаменогорск уездерінің қазақтарымен сөйлескенде көп аңғардым. Және осы үшін, әсіресе, мақтанып, қуанып қалдым. Халқыңыз сіздің қасыңызда. Одан үлкен тірі күнде ескерткіш жоқ. Ал іірлік деген—тайталас, күрес екенін сіз екеуміз түсінген едік қой» дегпі.

Абай осы хатта Әбішке оқып отырғанда, құлшынып оянғандай болды. Иықтан басқан зіл салмақ бұны ықтырып, іірліктің өзіне де салқындап бара жатқандай еді.

Павлов достығымен, оның сондай өр кезде мойымас болған батыл ойы тағы да бір келіп, қолтығынан демегендей. Бар жаманшылықты терең рй, философиялық даналық астамдықпен жеңе алады. Соған ғана қол артсаң әр латтан, құнсыз жауыздық қастықтардан биік бойлап, асып озып, артыла қарауға болады. Сонда бүксіп, бықсыған қызғаныш, айлалы жаманшылық, күндестік - бөрі де тобыныңнан келмей, тозандай елеусіз болып қалады. Абай ойына осындай өжет серпілу берген Павлов анық аянбас дос еді. Сондай достықпен өзі, бір өзі ғана ақын көңілін үмітті сәулеге бөлегендей.

Әбіш өзіне жазылған Павлов хатын да оқып болған. Мұнда өз өмірінің соңғы өзгерісін жазыпты. Көп жылдар бөгеті мен жандармдар кеңселері тұрғызған қоршау құлапты. Ақыры Федор Иванович өзінің сүйіктісі Сашаға үйленіпті.