Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Сондайда өздерінің ұйғаруы бойынша: «Оспанның үш әйелі қалса, оған орй үш ағасы да қалды. Үшеуіне үш келін тап келіп тұр, таласы бар ма? Тек қайсысы қайсысын алар екен? Кәп сонда ғой!» десіп, тамсана сөйлейді. Бұл сөздер Оспанның жылы тақаған сайын күн санап көбеюде.

Әйгерімге де осындай желеу алған сыпсың сөз жетпейді емес. Бірақ ол өзінің әлі күнге бір де әжім түспеген, нұрлана толған аппақ қызғылт жүзін жарқырата күлетін де, үндемей ғана өте беретін. Қымсынатын бұл емес, күдік ойлататын Абай емес. Бұл жүректер алаңсыз орныққан достықтың жүзіне шаң да қондырмастай.

Әйгерім бүгін кеште Абайды өзі де сағынып қарсы алғанда, бұны жаңағыдай айналып, аймалаған Абай бейілін көрді. Бір-ақ сәт ішінде, Әйгерімнің жүрегін барынша таза, жарқын сеніммен, алғыспен де балқытып кетті. Күндей жалыны, ашық, айқын жарығы бар жүрекке бас қойғандай көрінді. Сол себепті, Абайдың бұны «айналайын» деп, баласындай бауырына басуы жаңалық болса, Әйгерімнің де «күнім» деп айтқан сөзінде, анық өз аспанындағы күнін сезгендей илану бар еді.

Сағыныш лебі билеген ыстық шақтан соң, Абай Әйгерімге ақырын үнмен, аз ғана үй ішілік мәслихат айтты.

— Әйгерім, біраздан соң жастар осында келмекші. Әдейі бүгін бір үй іші кеңесті оңаша сөйлесейін деп, Мағаш, Әбіштерді осында шақырдым. Сен қазір барып мал сойғыз, шай әзірлет!— деді. Әйгерім үлкен шамды жағып, кең столды Абайдың алдына жайды да, қалындап көрпе салып, биік төсегінен екі үлкен ақ жастықты ерінің шынтағы астына қойды. Сонымен жүре бермек еді. Абай сәл тоқтатты да:

— Лермонтовты әперші!—деді.

Әйгерімге Лермонтов кітабы күнделік үй іші дүниелігіндей таныс. Тозыңқыраған томды Әйгерімнен алысымен Абай арнаулы бір бетті шапшаң ашып, үңіліп қалды.

Жастар келгенше Абай кітаптың ашулы бетіне жиі қарап отырып, жазып жатыр еді. Соңғы бір ауыз өлең өзін қатты қобалжытты. Шабытты толқын қозғау салып, құбылып құйылғандай:

...Кім білер жабырқаңқы жазған сөзім Жібермей көп тоқтатар оның көзін! Жолаушы жол үстінде тамаша еткен Секілді, өткен жанның бір күмбезін.,.

Күндіз жастарға айтқан сыр қиялдың бір тарауы осылайша Байрон, Лермонтов үндеріне сай келумен шыққандай. Батыл дауыс пен қатқыл үн тастамады. Қоңыр кеште баяу қоңыр, мүңды саз сөл шертіліп басылды. Болашақтың оқушысына емеурін арқылы сыпайы, сараң сәлем жолдағандай. Онда да сезімтал, танығыш, ойшыл оқушымен «жабырқаңқы сөз», «күмбез» деп елес беріп, тартынып тілдескендей.

Жастар бұл үйге қалың тобымен, тыстағы әзіл, дабырымен сергек ажар ала кірді.

Абай олармен араласа отырып, Әйгерім қолынан шай ішті. Соңғы жыл дағдысы бойынша, ол шайды аз ішетін. Павловтың жүрек қамында, саушылық жөнінде айтқан мәслихатынан бері Абай сұйық асты аз ішеуге тырысатын. Әсіресе, шайшыл әдетінен өзін-өзі тежеп жүретін.

Мағаш бұл отырыста әкесі бұлардан кеңес сөз күтеді деп білген. Оның ойы «күндізгі ояздың қағазы туралы ақылдасармыз» деген еді. Өзі сол қағаз келгелі, ішінен көп мазасызданып, қынжылып жүрген.

Әкесіне жаны ашыған көңілмен «жараның үстіне жара» төнгендей боп, үлкен қастық жотасы көрінді. «Ағамды қайтып сақтаймыз, қиналуын қалай азайтамыз?» деп, әр түрлі байлау ойлап келген-ді.

Қазір Абайдан тек сол жөніндегі сөз шығар деп отырғанда, бұның ойына әзірше мүлде кірмеген бір тың сөз басталып кетті. Оны осы жастардың мәслихатына салғалы, алдын ала сайлаған Абайдың өзі болды.

— Жә, шырақтар, мен бүгін сендердің алдыңа өзіміздің ағайын-туыстың жанд бастап отырған бір сәлем сөзін салмақшымын. Бүгін таңертең маған Есіргеп келді. Оны жіберген Тәкежан мен Ысқақ. Менің бір аға бір інім. Екеуі менен оңаша сөз байласып, енді мені де ақылына алмақ болып отыр! — деп біраз бөгелендеп қалды.