Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Кәкітай өз әкесі Ысқақтың аты Тәкежанмен қатар аталғанда, Абайға ауыр реніппі жай бар ма деп қысылып еді. Ол өзі Ысқақтан туғанымен Абайдың тәрбиесінде өсіп, туған баласындай боп кеткендіктен, Ысқақтың сөзі, ісі, мінезі болса, барлығын да ең әуелі Абай көзімен қарап бағалайтын. Әке-шешемен аз араласады.

«Абайға жайсыз мінез Ысқақ жағынан ғана тумаса екен» деп үнемі іштей күдікте, сезікте жүретін.

Абай өзінің бөгелісінде Кәкітай жүзінің қысылған өзгерісін бақты да оны тыныштандыра сөйледі.

— Әнеугі жатақтың шатағына жалғас, тағы бір бықсыған араздық, жаманшылық сөзін бастай ма деп ем. Сөздері орынсыз емес сияқты. Үй ішінің, осы ауылдың ортақ ісі болғандықтан, мен сендердің кеңесіне әдейі салып отырмын. Тәкежан мен Ысқақ екеуі Оспанның жылын берейік дейді.

Мағаш өзі күткен кеңес бұл емес екенін еске ала отырып, дағдылы шағшандығы бойынша:

— Е, Оспан ағамның жылы толмай тұрып ол кісілердің асыққаны несі?— деп қалды.

— Асыққанда орынды дәлел бар тәрізді, — деп, Абай Мағашқа бір рет көз тастады да, көпке ақыл сала сөйледі. — Оспанның жылы толғанын күтсек, ол декабрь ортасы. Қалың қыс кіріп қалады. Қыстауда таршылықта отырып, ас бере аламыз ба? Қыс қандай басталады? Ол да мөлім емес. Қазір болса ел жиын, шаруаның тығыз-таяңы жоқ. Енді бір он бес-жиырма күнде жылын беріп үлгеруге болады. Одан кешіксек күздің жауын-шашыны тағы келеді. Отын-су да қиындап кетеді. Елден ел ажырап, қыстау сағалап, бытырайды. Енді қалған екі-үш айдың айырмасы бар ма? Осындай жер кеңірек кезде жылын берейік депті!- деді.

Әуелі жұрттың бәрі аз ойланып қалып еді. Абай сабыр мен мәслихат тостым. Біраздан соң көкбай тасмағын кенеп алып:

— Абай аға, менің ойымша, сол кісілер дұрыс айта ма деймін. «Ас» деңіз, «жыл» деңіз әйтеуір қалың жиынды жөнелту керек. Соған дәл осы мезгілден қолайлы кезді мен де таппай отырмын!— деді.

Әбіш те, Кәкітай да осыны қостады. Ақыры, Абайдың өзі де қарсылық білдірген жоқ. Байлағандай боп, Көкбайға ертең барып, Тәкежанға соны айтуға да тапсырды. Мағаш та әкесі ұйарған соң, қарсы болған жоқ. Бірақөзінің мінезді, көңілшек адамгершілігі бойынша жаңағы байлауға жалғас бір кеңес қосты.

— Осы байлау дұрыс шығар, аға,—деп Абайға ойлана қарады да,- жалғыз-ақ, ендігі жайды кісі салысып, елші жүргізіп сөйлеспай-ақ үй шгі кеңесі еткен мақұл болмас па? Оспан ағам үйіне бар үжендар жиналып отырып, анау үш келініндздің басындағы қосып және олардын балалары: Әубәкір, Пәкизатты да қастарыңызға алып отырып ақылдасу дұрыс-ау деймін!— деді.

Бұнысы Абайдың ойына келмеген екен. Ол осы ақылды аса дұрыс көріп, тез құптады. Өздерінің ағатын түзеген Мағашты ұнатып қалды.

Көселеу, ақ сұр жүзді Мағашта кішкене нәзік денелі бол-ғанымен, аса бір кең адамгершілік, мінезділік бар. Ол— әрдайым өзгенің қабағын, жай құбылысын жақсы андағыш, сергек. Бұның басындағы Абай сүйген, қымбат санаған қасиеті.

Сөйтіп, Оспан жайындағы сөз бітіп еді. Мағаш қазіргі анық кеңесті өзгеге бұрды.

— Ал енді, осы бүгінгі кейіпің үлкен жұмысы бағанағы ояздың қағазы емес пе?— деп, Әбішке қарап, соны ақылдасқан жөн емес пе?- деді.

Әбіш те осы туралы әкесінің күндізден бергі алаңсыздығың аңғара алмағандай:

— Бәсе, білмеймін. Ағамның не ойлап,неге байлзғанын мен де әлі ести алмадым,— деп, Абайдан жауап күткендей қарады.

Абай енді ісшіл, ширақ ажармен шапшаң, қатаң сөйлеп кетті:

— Е, оның не ойлап, не байлайтыны бар? Федор Иванович хаты шешіп қойған жоқ па? Жиынына барам, ұлықтармен жүз көрісіп, айтатын айыбын есітіп білем. Жаламен да, жалақормен де, сол азі атаған майданда кездесем... Ол сонымен, бағана шешілген,— де-генде, Мағаштың күндізден бергі жабық жүзі күдігінен арылып қалды.

Өзге жастар да бұл жайды үлкен түйін санап жүр екен. Енді олар да Абайдың оңай шешкен батыл байлауын қабақпен құптағаннан басқа сөз айтқан жоқ.