Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Дәркембайғада қамшы жауып жатыр. Әр үйдің есігінен қарап тұрған қатың-бала азан салды. Абылғазы мен Дәркембайдың қасында болмаса да, әр үйдің тасасында аттарын әзірлеп, құрық-сойылдарын белдеуге қыстырып тұрған көп кедей бар еді, солар бір сәтте Абылғазының «аттан!» деген жалғыз айғайын ести бере сарт-сарт атқа қонып, жау топқа қарай:

— Ұрып таста!

— Ұрып таста!— деп қаптап қоя берді.

Бұларды осылай жасырын әзірлеп қойған жалғыз Абылғазының өзі. Кедей егіншілер арасында сонау жылы Базаралы, Абылғазының бастауымен Тәкежан қосып шапқан ер жігіттер де болатын.

Абылғазы өзіне қаптаған сойыл мен қамшыдан әуелі басың қорғап жалт берді. Аттыларға ұрғызбай үйлер арасымен бұлтақ-тай қашты. Осы кезде жаңағы жігіттер айғайлай шапқылай шы-ғып, Әзімбайларға тап берген-ді. Абылғазы ұшып отырып, ауыл ортасындағы өз үйіне жете бере, тасада тұрған Тәкежанның қара төбел атына қарғып мініп, белдеудегі қара шоқпарын қағып іліп, айғайды салып, Тәкежан ұлына қарсы шауып шықты. Ағызып барып, жау тобына араласып кетті. Шоқпарды онды-солды соққы-лады. Жігіттері атқа мінгенімен жау жағынан аз екен. Аналар қы-рық шамалы болғанда, бұлардың бары — жиырмадан артық емес...

Дәркембай бағана соққыға жығылып қалып, оны басынан аққан қанымен Өдек зорға көтеріп, үйге кіргізді. Жаралы Дәркембайды көргенде, Базаралы:

— Ә, құдай, бұны көрсеткенше, қор еткенше, жанымды алшы менің!— деп еңбектеп ұмтылып, есікке талпынып барады. Өдек сүйеп тоқтата беріп еді:

— Тарт, жүлқысып өлем жауыммен. Әпер шоқпарды!—деп кере-геде көлденең тұрған шоқпарды жүлқып, сүйреп ап, есіктен айғайлап:

— Қыр! Жой! Өл қолында, өшінді ал!—деп ақыра шықты.

Соққы жеп, басы жарылып, енді үйде, төрдегі керегеге сүйене

жантайып, қарт жүзі қуаң тартқан Дәркембайдың қасына Рахым жүгіріп келді. Жылап жіберіп әкесін құшақтай алып, аймалап сүйемелеп жатыр. Мүның артынан ілесе жүгіріп, Исаның екі кішкене баласы Асан мен Үсен де келіпті. Дәркембай атаны олар да өз әкесіндей жақсы көруші еді. Қарт болса, бұл екі жетім жас баланы мүсіркеп, үнемі жақын туысындай қорғаны боп жүретін.

Үш бала Әзімбайлар алғаш төбелес бастағанда, Иістің үйінің есігінен қарап, тысқа шыға алмай қорқып, жасқанып тұрған.

Кейін Әзімбай мен оның бұзақы жолдастары қамшы мен со-йыл жұмсап, Абылғазыны ұра бастағанда, Рахым үйден жүгіре шық-қан. Ол өзінің атасы үшін шошынып жан дәрменмен жүгірген-ді.

Әкесін ұрған жау-дұшпанды да көріп жылап айғайлап жіберген.

— Тиме, әкеме! Жауыз!— деп, екі көзінен жас ыршытқан.

Ауыл үстіндегі аттылы-жаяулы төбелес-топырға қарамастан

артына ерген Асан мен Үсен үшеуі құстай ұшып отырып, жаңағы Базаралының үйіне жеткен.

Дәркембай өз қасына баласы шырылдап келгенде есін тез жиды. Жарасына бойын билетпей, қайраттанып алды.

— Қарашығым, жылама, шошыма! Түк те етпейді,— деп, Рахымтайды басынан сипап, бауырына басты. Дәркембай атаға жаны ашып, тістене жылап отырған екі жетімек жастарды да бастарынан сипап, қолтығына тартты. Рахымтай жылап жатып:

— Ататай, мен ержетемін, сонда ол қуарған Әзімбайдың басын мен де жарамын!— деді.

Асан да мүны қостап:

— Түра тұрсын, бәлемдер, біз де үлкен болармыз, сонда атамның кегін әпереміз!—деді. Осы кезде тыстағы қатты соғыстың дабыр-айғайы үдеп шыға бастап еді. Төбелес ауылдың үстінде. Есік алды, қораның ортасы — бәрінде де шарт-шүрт майдан жүріп жатыр. Аттан домалап жығылып жатқан жаулар да, жатақтар да бар. Айғай мен егес!

— Қайтпа! Қайтпа!

— Айрылмас! Айрылмас!

— Өлтір, жой!— деген үндер жаулар жағынан үдеп-үдеп шығады.

Базаралы үмтылғанда, есін жаңа жия берген Дәркембай Өдекке ақырын:

— Үмтыл, анаған ер! Сүйей бер! Мені таста!— деген.

Тыста жауға жете алмаса да, шоқпарын үйіріп, жатақтарға

ақырып, бұйрық беріп тұрған Базаралыны енді Өдек құшақтап сүйейберді.

Дәл осы кезде ел де, жау да күтпеген бір сойқын араласты.