Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Қысырдың қою салқын қымызын бүгін желіге іше отырып, өз үйіндегі Тобықтының көп атасының ұлына бар айтарын айтып шыққан.

Тағы бір орайда: "Тартынған тартынып, бұққан бұғып қала берсін. Жер ашуы – жан ашуы, салдым барымды. Арыңды жоқтадым, Тобықты!" – деп те сілтеген.

Өзін мақтай қостап, көтере құптап отырған Жиренше, Абралы, Әзімбай, Әбділдә сияқты жуан рулардың содырлары бұны және асқындатып, тасыта сөйлетеді. Олар Жиреншенің аузымен Оразбайға үлкен бір мақтау айтты.

– Ендігі Тобықтының анық туы сенің қолыңда! Намыс туы сол! Саған ермейтін Тобықты ез ел емес! Намыс үшін жауға жігер танытып сен шыққанда, ұстаған жерде қолымыз, тістеген жерде тісіміз кетсін! Уатып алдымызға салып бер осы Уақты! – деген.

Оразбай Уақтың аты аталғанда елеріп, сұрланып, қатты қозданып алды.

– Шиқылдаған арбасына мәстегін жеккен өңшең егінші, масақшы, күрек-шоттан қорегін іздеген қу кедей! Аталы ел боп, іргелі жұрт боп белдессе бір сәрі. Қырық рудан құралып, қырық жамау болған басымен "Көкен еліміз" деп көкиді дейді. Осы "ұстасқанда кімімен ұстасамын" десең де, көзге түсер құйқалы жері жоқ. Өңшең "құм жиылып тас болмас, құл жиылып бас болмас" дейтін, сайда саны, құмда ізі жоқтар. Енді шапқанда солардың қырық руы бір араға жиылған қара қорда нөпірін бұздырайын деп отырмын. Өңшең тырмашы, балташы, орақшы, соқашы, диханшы дей ме, ылғи ыңыршақ мінген, ырымы жаман суырларды сойғызайын деп отырмын! – дейді.

Жаулыққа, аямасқа өзі тісін басып алып, енді барлық бай-жуанды шетінен мас қыла қоздырып, қыздырып отыр. Оларға бір жағынан ескертіп қояды. "Анау ертіп келген жігіттеріңе, қарашы-қосшыларыңа, сойыл соғарларыңа менің осы айтқандарымды ұғындырыңдар!" – дейді. "Неге баратынын, неліктен баратынын, кімдерге соқтығатынын біліп барсын!" – дейді.

Дегеніндей-ақ, бүгін Қарақұдықтағы ауылдардың бар қонағы кей кездерде қымыз арасында, ет пен шай арасында кезек қыдырысып, желі мен құдық басында, ақ үйлердің сыртындағы көгал шалғындарда көп-көп кездесіп, айқыш-ұйқыш араласып қалған. Оразбайдың сөздері бір үйде, оның үлкен үйінде отыз-қырық кісіге айтылса, сол сәттерде және отыз-қырықтың аузымен осы атыраптағы үлкен-кішінің, алыс-жақынның бәріне де тарады. Сырланып, сыпайыланып немесе асқындай түсіп, атқуылдап, кейде боқтық аралас жуандап, содырланып, не қылса да жасақшының бәріне жеткен.

Әрине, Әзімбайға еріп келгендей өзге ірі атқамінерлерге де ере келген үнсіз топтар, қарасойыл, атарман-шабармандар бар. Олар Оразбай айтқызып жатқан сөздің бірін ұқса, бірін ұқпайды, біріне иланса, біріне көзі де жетпейді. Бірақ бұларға бүгін анық, айқын болған бір жай және бар еді.

Осы Оразбайлар Уақпен жанжалдасқалы отырған талас жерлер анығы кімдікі екені оларға дүдәмал, күдікті-ақ. Тобықты Уақтан тартып алған жерлер дегенді естіген, білген кедей-кепшік те бар. Ол өз бетіне. Әсіресе сыртқа үндемесе де, Оразбаймен іштей дауласатын қарашылар да бар. Оларға анығы: Қарақұдық, Төреқұдық, сонау Жымбаға шейін созылып жатқан жерлерге әсте Тобықтының малы жоқ кедей көпшілігі қадам басып көрген емес. Өздеріне айтқызсаң: "Бұл жеріңді итім біліп пе?" – дейді.

Қалың ел "бұл қоныстың пайдасын көріп пе едің?" десең: "Атамаңыз, ат керт етіп шөп жеген, ер қылқ етіп су ішкен жеріміз емес. Оны жеп жүрген, ішіп жүрген қолы жеткендер ғана!" – дейтұғын. Анығында Оразбай "жер үшін, ел үшін", "елдің жауы", "Тобықты намысы", "жердің дауы" дегеннің бәрін жұрт көзіне топырақ шашып, қара борандатып айтады. Өз құлқынын, әдетте, осылай көздеп келіп, өтірігі-шынын қосып, аламыштап, қара бауыр арамдығына әкеп соқпай қоймайды.