Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Жортып келе жатып ақылдасқан, байласқан сөздердің бәрінде айтқаны орайлы, тәжірибесі молырақ боп жаңағы алты барымташының ішінен біреуі басымдау көрінді. Ол жас жағынан да өзгелерінен үлкенірек, егдерек және бар Тобықтының ең қалың, жуан ортасы Олжайдан шыққан Бесбесбай. Жасы қырықтың ішіне кіре берген, сақал-мұртында қылау жоқ, екі көзі бадырайған шығыңқы, от шашқан өткір, өзі шекелі, жалпақ бетті, қызыл сары Бесбесбай дене жағынан да өте кесек біткен адам. Бойы биік болмағанмен, жауырынды, жоталы, төртбақ келген. Ат үстінде сол атына желімдеп тастағандай. Қорғасындай құйылған зіл-зәрлі, анық қара сойыл, қара шоқпардың мойымас жауынгері. Ол бұрыннан хабарланған кісідей алдағы шабатын ауылдарының отырған қонысын және жылқының бүгін түнде Семейтауға, күнбатысқа қарай өретінін күдік қылмай, кесе байлап айтып келеді. Көкеннен іңір қараңғысымен асып ала сала, бұл жаңағы қолбасыларға өзінің соңғы болжауы мен байлауын айтты.

Дәл осы кезде қол түгел тоқтап иіріліп, сайда аттарының демігін сәл бастырып тұрған. Бесбесбай өз қасына Жарқымбай, Дубайларды ертіп, бес-алты кісі боп, оң жақтағы тақырлау тікше төбеге шығып алып, алдағы қараңғы мұнар жапқан алыс тұңғиыққа қадала қарап тур. Дубай жекей тымағын басынан алып, құлағын сол дала жаққа салып үнсіз ұзақ тың тыңдап, төсеп тұрды.

Аттардың сол қыбыр еткен қозғалысын тізгіндерді жұлқа тартып тыйып қойысады. Сулығын сылдыратқан атты да қымтып ұстасып тұр. Біраз осылай тұрып барып, Бесбесбай енді аңдағанын айтты.

– Осы арадан қозыкөш жерде Тұщыкөл бар. Біз баратын бар жауын сол Тұщыкөлдің айналасына қонған. Бір жағы қамыс, ар жағы су. Егер жылқының өзі сол қауға кіріп кетсе, айдап шығу да оңай емес. Бұл жиын отырған ел, бейқам емес. Жылтылдаған оттарын көрші... Сонау, байқайсыңдар ма?.. Бұл ауылдар жатпай немесе қой шетіне әдейі оттар жағып, сақайып отырған ел тәрізді. Ал, бірақ, жылқысы Семейтау жаққа, көлдің батыс жағына өрді дейтінім; жел сол жақтан тұрды. Күні бойы ыстықта үйездеп тұрған жылқы, бүгін күн ыстық болды ғой, енді мына желге беттеп, солай шыққан болу керек. Байқаңдаршы! – деп, біраз тұрғанда, Қарамырзаның қапсағай денелі жырынды ұрысы Саптаяқ: "Сөзің рас!" – деді. "Мен алыстағы жылқының сарынын аңғарып қалдым. Жаңа желдің бір үзік леп берген соғуынан аңдадым. Кісінеген жылқының дабысын шалдым!" – деді.

Енді бұлардың алтауына да айқын, даусыз көрінген бір-бір байлауды Бесбесбай өзі жасады.

– Алдымыз еңіс ой, ар жағы мидай жазық. Бір сыр еткізсек, жылқының үстінен түсеміз. Бірақ ел ұйықтасын. Әлі түннің жарымынан артығы бар. Жұрттың көзі қалың ұйқыға барғанда бір-ақ соқтығамыз. Ар жағында таңға шейін қайта қуған малмен дәл осы Қандар сайынан асамыз. Таң ағарғанша осы сайдан асып, Көкеннің төсіне құлай беру керек. Ал әзірше сәл аял етейік. Осы тау қойнауында тұрып, ер-тұрманды бекітіп, аттардың бойын салқындатып алайық. Әрқайсыңның өз тобындағы жігітіңе жөн-жосықты да айтып қой.

– Қай жөн-жосық? – деп Жарқымбай сұрап еді, оған Саптаяқ кесек үнмен жөн айтты:

– Қара сойылды көлденең ұстағаны болмаса, мынау қалың тобың жортуылда болмағандар. Оларға айғай, сүреңнің өзін де айтып, білдіріп қою керек. Қуғын-сүргін болмай-ақ, кейбір жаман жортуылшы, ақылсыз барымташылар өзі айғай-шу салып, қуғынды өз соңынан өзі шақырып отыратыны да болады! – деді.

Қалған жай бәріне мәлім. Енді бұл алтауы ойға түсіп, топ-топтарына келіп, алдағы жауды, тиісетін кезді айтты.

Қайта беттегенде осы сайға келетін байлауды да түгел айтысып шықты.