Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Мына топты сен бастайсың! Мың да бір айтарым... әсте тұтқын қалдырма!.. Адасып, қаңғып, қалың майдан ішінде бетінен жаңылып, жауға душар болатын жаман-жәутік те болады. Ескертіп қой бәріне! Қайта серпілер кезде бәрі тегіс ат құйрығын Темірқазыққа дәлдесін! Сонда оқшау кеткеннің де, шоғыр боп топпен жүргеннің де бет-бағдары біреу-ақ болады. Елге қарай, кейін дұрыс беттейсіңдер!

Бесбесбай үндемей, бас изей түсті де, "мақұл екен!" – деді. "Тағы не айтасың?" –деп, өзімен бір заманда жортуылда кездесіп, бір бақырдан сорпа ішкен жайын еске ала, Есентайға жымия қарады.

Семіздігі беті-көзінен, бұғағынан діріл қағып айқын көрініп келе жатқан Есентай әлі де салқын ақыл айтты.

– Аты жүйрік, қолы қатты, қару етер жау болса, ең қатерлі дұшпан сол ғой! Орайын тауып сондайларды қатардан бұрын шығаруға тырысыңдар. Ана кәрі серіктеріңе соны да айтып қой! Ондайлардың емі көбінше сойылдасып жығу емес! Қарсы ұрысқанда, қаша ұрысқанда, тіпті болмай бара жатса, өзін ұрмай, атын ұр! Шекеден бір-бір–ақ қағып, атын жығып кету керек. Ол қайтадан ат тауып мініп, қатарға қосылғанша қашан! Қатерліден осылай құтылар болар. Ал бар енді, жолың болсын, уай, өңшең батыр! – деп, іркіліп қала берді.

Адам туралы ырзалық пен мырзалық сөз, мақтау сөз әсте аузынан шықпайтын Есентай бұл топтың алдындағы бесеу-алтауды "батырлар", "азаматтар" деп әдейі даурыға мақтап қалды! Оларды бүгін осы өңірдегі "ең жақсы", "ең қадірлі", "ең тамаша өжет жандар" деп көпшік қойғаны алдаусыратып, қолтықтап дем бергені болатын.

Ал шынына келгенде, арттағы елге де мәлім, мына келе жатқан қолға да айқын: бұлардың бәрі анық қаныпезер ұрылар еді. Бірақ Оразбай сол ұрыларды әр ортадан таңдап алған. Бұлардың кейбірі Тобықтының жуан-жуан руларының ұрылары. Кейбіреулерінің көргені көп, жүріс-ұрыс, қашқын-қуғында айлалы, жырынды адамдар. Бәрі де ойдағы егінші, еңбекші момын ел Уақты қыста, жазда талай торып, бар қонысынан мал қуып әкетіп жүрген сырқынды қулар.

Көкен тауынан асатын асуларды, әр жерде, әр кезде топталып отыратын ауылдарды білмейтіні жоқ. Тіпті Уақтың "пәлен аулының жылқысы түнде қалай қарай өреді" десе, Шыңғыстың ту сыртында отырып та бұлжытпай айтып бере алатын осы ұрылар. Өздері және жаңағы елдердің жуандарымен шеттерінен тамыр, тату, үнемі жақсы ат, жақсы құрал атаулыны кезек алысып жүретін, іліктері үзілмейтін сақтаулы жандар. Қалайда үш мың жылқылы Оразбай мен осы топты бастап келе жатқан алты барымташының бәрі де сондай тату-тәтті болатын.

Міне, сол атақты сақа ұрылар: Жарқымбай, Дубай, Бесбесбай, Саптаяқ, Құлайғыр, Күсен дегендер еді. Осы алтауы Қарақұдықтан күн барда шыққан соң-ақ: "Уақ хабарланса, Көкеннің тастарынан қарауыл салып, қалың тобымызды көріп қояды. Соны аңғартпас үшін, алтауымыз осы жүз кісіні алты бөліп алайық", – десіп, бір қайқаңның алдындағы тіктеу сайда алты ұры бар барымташыны алты топқа бөлді. Сонымен, Оразбай аттандырған, пәле іздеген қалың топ жаңағы сайдан лек-лек болып бытырап, буын-буын бөлінісіп ап, жол тартты.

Жер алыс емес, өңшең жарау ат-айғыр, бедеулерге мінген, қымызға қызған, соқтығыс сойқан іздеген желікті топтар қас қарая бергенде Көкен тауының ар жағындағы "Қандар сайы" дейтін сайға қарай асатын кең қолатпен желіге тартып келе жатты. Бұл кезде дүсірлете желген қатты тұяқтардың қалың дүбірі мен сүйреткен сойыл, шоқпарлардың сатыр-сұтыр қақтығыстары ғана елсіз таудың тыныштығын бұзады. Оқта-текте түнгі жортуылға мінілмеген ат-айғырлар пысқырып қалысады. Үзеңгілер шылдырап, қақтығысып, шың-шың еткен темірлер үні білініп қалады.

Бар есептерін, алдағы қимыл-әрекеттерін Көкеннен аса бере анықтап алмақ болған жортуыл басылар әзір тек алға түсіп алып, қалың топты енді cap желдіріп, тау желіне жел қосып, есіп келе жатыр.