Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Көп жұрт аттарының айылдарын босатып, жеңіл желқом ерлерін ат арқасына біраз желпіп көтеріп, өздері мінген сәйгүліктерінің белі-жонын салқындатып алмақ боп жатыр. Енді біразда бәрі де: "атқа қон!", "атқа қон!" – деген сөздерді ести бере соңғы рет төс айыл, шап айылдарын нықтап тартып алысып, жүгендерінің сағалдырықтарын қараңғыда қолмен сипалап анық бекітіп алысып, тымақтарының құлақтарын байлап, кейбіреулері қалыңдау шапанының оң жақ жеңін белбеумен қоса тартып, оң қолын босатып алып, тықыршық атқан, жер тарпыған, шыр айнала елеңдеген жүйріктеріне міне-міне сарт-сұрт аттаныса берді.

Бұл сәтте сойыл, шоқпар, найзалар білекке, аяққа сүйреткен күйде емес, қолтыққа қысылып, қолға алынған. Немесе ердің қасына көлденең салынған. Найза, айбалталар оң аяқтың үзеңгідегі басына түп жағымен қойылып, ұзын бойларына оң қолда тікие шаншылып, аспанға қарап қалған.

Көп жігіттер соғыс үстінде әр дыбысты аңдай отыру үшін, тымақтарының құлағын ішіне жымыра байлап апты. Түстері суық, артық сөз жоқ. Ендігі ақырын, шолақ айтылатын сөздер бұйрық қана. Қалың қолдың алдына ақ боз атты, ақ шекпенді, ақ елтірі тымақты Бесбесбайдың өзі түскен.

Қол алдынан кештің қоңыр салқын лебі білінді. Күндізгі жүрісте омырау, қолтығы, құлақ түбі, шабы терлеген, бусанған жарау сәйгүліктердің жүрісіне мынау салқын жел қарсылай соғып, жеңілдік жасап, желік қосқандай. Кеш батуға айналып, көз байланып келеді. Көкжиек қоңыр көкшіл қалың күңгірт бояуға ауысқан. Тек батыс жақ әлі кешкі шапақ қызыл көк арайынан түгел арылып болған жоқ. Қарауыта қызарған сол шапақ көкжиекке төмендеп бата түсіп, таусылып барады. Қолдың дәл бет алдында, шексіз ұзақ алыста кең созылған биік жота бар. Ол да бұл шақта көк барқын мұнарға оранып, аспанмен ұласып араласып, бояу қосып тұтасып барады. Тек оқта-текте сол алыс көкжиекте, өте бір жырақтағы шоқ қара бұлт тұсында найзағай жалт етіп қалады. Үнсіз бір ұлы жарық лап етіп, сәт сөнеді.

Жақын дала, еңіс өлке әуелде жасылданып созылса, ымырт көлеңкесі қоюланған сайын бозғылданып, қуаң тартады. Жусан, изен, жауылша, тарлау иістері мен кей шалғындарда сиыржуа иісі кезектеп келіп, сахараның шаңсыз, мөлдір таза ауасын сан иіспен құбылтады.

Ат тұяқтары тасырламай дүңкілдеп, жиі дүбір үн береді. Жол бойында кешкі мекенге жайғасқан бозторғай, қараторғай атаулы жер бауырлай, сасқалақтай ұшады. Тағы бір кезек қалың топ тарғақ қара ала қанаттарын ымырт қараңғылығында ала құйындата, жарқылдата түсіп, қырқылдап үн салып, қарбаласа жөнелісті. Ымырт қараңғылығы қоюланған сайын жортуылшылар жүрісі қатая берді. Енді айсыз кеште біртіндеп жұлдыздар туа бастап еді. Бесбесбай "сәл ғана іркіл!" деп қолға шолақ белгі етті де, бағана Есентай тапсырған, өзі мақұл көрген бір жайды барлық топқа мәлім етті. Қолтығына қысып алған ұзын қара шоқпарын көлбете көтеріп, аспанға нұсқап тұрып, барлық топқа Темірқазықты көрсетті.

– Ау, азамат! О, мына бір нәрсені жадыңда тұтшы! Тыңдап ал, ұғып ал! Сонау жалғыз жұлдыз Темірқазық. Зәуі-сайтан, біреуің оқшауланып, тағы бір топтарың жырыла жарылып шабатын кез болса, тегінде есіңде болсын! Ел қайда, жау қайда екенін қашқылық-қуғылықта аңдамай, қатерге түсіп-ақ қалуға болады. Сонау серігің осы жұлдыз. AT құйрығын дәл осы жұлдызға беріп алып бет түзегейсің! – деді де, тағы да жорта жөнелді.

Жаңағы "қозыкөш" жерде деген ауылдардың қазір барлық оттары сөніп, аңғарарлық тірлік белгісі өшіп тұр. Тек жырақтан ғана оқта-текте үріп қалған зор дауысты төбеттер үні ғана сәл сирек естіліп қалады.

Қол желе-шоқытып, "ауыл болар-ау" деген алқаптан қашандап айналып, батыс жақтан ескен желге қарсы жортып барады. Қатарына келе берген Саптаяққа Бесбесбайдың жалғыз айтып қалғаны: "Жылқытақау, екеуміздің долбарымыз рас болды. Жел жақтан бірнеше рет кісінеген айғырлардың аңысын аңдап келем!" – деді.