Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Міне, осы елдерге өзге дүние атаулының бәрінен бұрын еңбек үшін тыныштық керек. Ал дәл осы көктемде, әсіресе соңғы он күннің ішінде сол тыныштық еріксіз бұзылып отыр. Бұлар Көкен елінің егін салатын жері азайғандықтан, анығында Көкеннің сырты Тобықты бұрын тартып алған жер атаулының бәріне анық мұқтаж. Себебі ол жерлер егінге аса жайлы, ең шұрайлы төскейлер. Бетегесі, көдесі киіздей, өзі сан шақырымдар бойына теп-тегіс боп созылған анық "құдай қосқан" дейтін, үлкен еңбектің жанасуын тілейтін жер. Қыстыгүні бұл жерлерді қалың жылқы, Оразбайлардың елу-алпыс мыңдай жылқылары да мекен ететіні сол: қыртысы қалың, жайылысы бетеге, көдесі, ақоты көп болғандықтан. Рас, қыстың ортасына шейін ғана бұл жерлерді Тобықты жылқысы мекен етеді. Ақпаннан бастап сол төскейлерді қалың қар басады. Бұл да осы өлкенің сызы мол, егінге кенеуі көп қолайлы жай екенін білдіретін.

Енді сол жерлерді Көкеннің еңбекші, егінші елі Тобықтыдан қайырып алмаққа шын талап етеді. Бұл жөнде бар Уақты, Көкен елін дәл осы әділ ниетке бастап, жұмылдырған Серке деген басшы адам екені рас. Ол землемерді шығартып, жаңағы еңбек еліне еселі жерін қайтып әперем деп алып жүр. Бірақ соған орай Тобықтыдан келген суық сөзді бір Серке емес, Көкеннің көп елі естіген де, осы көктемде дағдыдан тыс бір қалыпқа келген. Олар әр жерде салып жатқан егінін де бітіре алмай, қалың ел болып бір араға жиылып, Тобықтының қастығын, қайратын, тіпті шабуылын болса да бір арадан тосып алмаққа бекінген. Сөйтіп, жаңағы Бесбесбай аңдаған Көкен бауырындағы Тұщыкөлдің басына Көкеннің осы атыраптағы талай елдері көшіп келген. Олар кәсібін тастап кеп отыр.

Бірақ көктем кезі ең су жетерлік болғандықтан, осы өлкеге мал жайып қайту, егін шаруасына қолайлы болмаса да, мал баласына жаман емес еді. Өзара бас біріктіріп, жуан елдің зорлығына, қорлығына қарсы бірігіп әрекет жасаймыз деген Көкеннің елі қазір бар жылқысын қосып бағатын.

Анық дерек болмаса да: "Тобықты барымташы аттандырғалы жатыр. Көкен елін шаппақ!" – деген сөздерді Серке алдымен естіген. Сонымен, ол соңғы бір жұманың ішінде осы тұстағы Көкен елінің ортасына өзі келген.

Көп бөлек ауылдарды дәл қол басына өзі жидырып, қондырған. Және талай жігерлі, қажырлы, қайратты адамдарды ертелі-кеш өзі қайрап, әзірлеп жүрген. "Тобықты қол жұмсаса, сен де қайрат етер қауқарың бар жұртсың. Қай қастығына болса да алысып қарсы тұр. Жалынған бас қорғау емес, жағаласқан бас қорғау! Олар зорлық етпек қой. Бірақ шабуыл. заманы, құбақалмақ заманы өткен. Соны аңдамай дарақылық етсе, қай Тобықты болса да сыбағасын алады. Зорлықшы зорлықтан қаза табады. Жол мен жөнге жығып, кейін алдыңа байлап беруді мен өзім міндетіме аламын. Ал, бірақ, бүгін олар қара күшке салып, қол қайратын етер болса, сенің де қолың қайратсыз емес, менің елім! Сенің қолың олардай селтиген қу ағаш сойылды ғана көтеріп көрген жоқ, сен балтаны да, балға, төсті де көтеріп ұра білетінсің. Сенің қолың қара жердің сауырын қара соқамен де айырып үйренген сүйелді қол. Олар шоқпар жұмсаса, сен жетегіңмен-ақ ұрып көрші! Өлмеген Тобықтыны мен көрермін!" – деп, осы Тұщыкөл басындағы елдің кәрі-жасының бәріне өзінің жігерлі сөзін көп таратып, жеткізе айтып болған-ды. Бүгіндер көл басындағы қалың елдің қару ұстауға жарайтын ер-азаматы қара бақан, жетектерін болса да өзгеше бір жігермен, ызамен білемдеп ұстап отырған тәрізді.

Бесбесбайдың тобы жылқыға тиерменге тақап келген шақта, сол жылқының шетінде атүсті төбелесте де бұрыннан атағы шығып жүрген бес-алты мықты жігіт қастарына жиырма шақты жас азаматты ертіп алып, қалың жылқыны қамсыз қалмай, ұйқысыз бағып жүрген шақ еді.