Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Екі жақ босағадан төрге қарай малдас құра сығылыса отырған, төстерінде знактары бар болыстар мен билер енді аңтарылып оязға қарады. Ояз қасындағы Самалбекпен, начальниктермен сәл жауаптасып, орнынан ұшып тұрып, бір байлау айтты. Самалбек онысын жұртқа жеткізгенде, ендігі жиынның отыратын жайы өзгеретін болды.

"Киіз үйге сыймайтын болғандықтан, қазіргі жиылыс далада болады. Барлық жұрт енді қайта шығу керек!" – деген. Ояз өзі қасындағы нөкерлерін ертіп, есікке қарай қозғалды. Осымен сияздың ендігі кеңесі тағы бір сағаттай бөгеліп қалды.

Ыстық күннің көлеңкесіз шақырайған өтіне шыдау да оңай емес. Сондықтан болыстар оязға өздерінің қошеметін көрсете түспек боп, жақын қонған бес-алты үйдің ортасына киіз, кілем жайғызды. Төбе жағын үлкен кенеппен керіп, көлеңке самал жасатты. Үйдегі үстел, орындықтарды да осында келтірген еді. Бұл алаң тағы да көп билерден әлденеше есе артық болған бөгде халықтың тобына лық толды. Отыруға сыйыса алмай, арт жағы түрегеп тұрысқан. Үй-үйдің арасына сығылысқан, кей үйлердің ішіне кіріп ап, есігінен қарасқан адам топтары сіресіп алды.

Абай куәлігі басталатын кезек жетті. Енді қалың жиынның ойы да, көзі де Абайдың өзіне төнгенін, тәуір үмітпен сенгенін Абай анық аңдап тұр.

Қазақ жолымен болатын талай жиындарда жас кезінен-ақ көп сөйлеп жүрген Абай бұл топтан да қорғанып тұрған жоқ. Бірақ өмірінде дәл осы жолы қатты қобалжып, қиналатын шақта тұрғандай. Сырттан, көлденең жұрттан, қалың топтан қысылып, қобалжыған күй емес. Әдетте куәлік оңай да, би болу қиын. Бұдан бұрынғы сан жиын бүгінгіден Абайға әлденеше есе ауыр болса керек еді. Онда бұл оң ба, теріс пе кесім айтып, қиын түйінді шешетін. Ақылмен, абырой, атақ барымен де жауапкер болатын. Бірақ сондай кезеңдердің өзінде де дәл қазіргідей Абай қысылған емес.

Өмірдің өрін едәуір жүріп келіп, Абай енді айналаға көз тастап, өткен мен кеткенге, бүгін мен болашаққа өз кеудесіндегі танығанын, шынын ашпақшы. Бұл жиынға айтатын ендігі сөзіне Абай басқаша, ерекше бір бекініспен келіп тұр. Өз ұғымынша, қазіргі Абай анау отырған, түксие қараған жалғыз көзді Оразбайдың алдында тұрған жоқ. Екі жүз елу знактары мойындарында салбыраған, ары да, адамшылығы да саудалы сан бидің де алдында тұрған жоқ. Керек десе, ендігі Абай сөзін хатқа түсіргелі отырған ұлықтардың да алдында тұрған жоқ. Абай өзін заманымен беттесіп тұрған адамша түсінеді. Бір есептен әке мен бала болып айтыспақшы. Тағы бір жөннен өзі әке болып, бала буынмен бет ашып, шынға жетіспекші.

Екі жайдың екеуіне де ардың ғана мегзегенін арқау етпекші. Не сөйлерін ойлап алмаса да, нені сезетінін аңдап алған еді. Өзіне кезек жеткенде Абай орнынан тұрып, қоңыр жүзі ақшыл тартып, басындағы тымағын алды. Екі қолын сол тымағымен қоса артына ұстап тұрып, сөйлеп кетті.

– Ағайын жұрт, бір дуан елді бір араға шоқтай жиған әлек сөздің жөніне мені куәға тартпақсыздар. Мен сол куәлікті айтқалы келдім. Кесік айтатын мен емес. Осында мансап иесі аса көп адам бас қосыпсыздар. Мансаппен адам қасиет таппайды. Адаммен мансап қасиет табады. Әділет жол тапсын, өpic алсын деймін. Қаншалық ащы болса да, әлдекімге ауыр тисе де, жұрт жарасын емдейтін дәрі сол – әділет қана. Ал дәрі ащы болса да дертті жазады. Осыны сіздер ойлар деп сенемін де, өзіме соны арқау етемін. Қолымнан келсе, ақыл-парасатым жетсе, өз кеудеме ақ көрінген әділетті айтқым келеді. Рас, бұл жөнде жеңілдік жоқ. Өйткені кейбір қыңыр көкіректер бар. Олар қаскөйлікпен, зорлықпен, арамдықтың есебінен басқаны ойлап көрген емес, барлап барған емес. Қазақ "инемен құдық қазу қиын" деген нақыл айтады ғой, мен айтсам, сол "инемен құдық қазу" кей көкіректен қаскөйлікті қуудан оңайырақ па деймін! Осы айтқан түйіндерім менің куәлігімнің тағы бір арқауы да тіректері! – деді.

Абай мынау жиынның бәрінің суырылған шешендік дейтін, өз әлінше ақыл-парасат дейтін жайларының бәрінен жоғары соғып, биіктеп шықты. Адамшылық ар таразысын атап, бөліп қойғандай болды.