Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Сейіт биыл қыс аяғына сүзек болып ауырып, содан тұрған соң пароход жүре бастағанда, жылдағы маусымдық ауыр жұмыс – жүк тасуға кірісу керек еді. Әдетте, күнұзын еткен еңбегі, бір емес, екі кісінің қайратына төтеп беретін күші биыл азайып қапты. Буынын бұрынғыдай балғын етіп бекіте алмады. Табысы да татымсыз бола бастады. Содан Сәмен сияқты тату жолдас, достары, әйелі мен жақындары болып Сейітке биыл жаз елге шығуды кеңес еткен.

Сөйтіп, жаз басынан бері Сейіт өзінің бала кезінде тастап кеткен елі – Тоғалақтың ішіне, таныс, ағайын, жақындардың біріне қонаққа келіп жатқан. Бұл күнде әлденіп, бұрынғы қуаты қайта құралғандай. Ел жайлауға шыға келіп еді. Қазір, міне, ел бауырға түсе бастағанға шейін екі айдай қымыз ішіп, тынығып, бұрынғы кесек денесі, балғын бойы қалпына келді. Қуаты толып, ақсұр жүзіне ажарлы қызғылт, ұнамды ірең білінді.

Сейіт кедей болса да, күнделік нан, шайын күндегі ауыр еңбегімен таба жүріп, сол аз табысын келген-кеткеннен аямайтын.

Сәмен сияқты Сейітте жұмысшы грузчиктердің көбінің мінезін ұнатады. Бұлар жомарт кедейлер. Сейіттің Затондағы шатырсыз, аласа екі бөлмелі кірпіш үйіне осы өз елінен барып, түсіп жүретін ел адамдары көп болады. Кейде керуен болып, көп түйелі, шаналы қалашылар да бұның кішкене қорасына көлік-сайманымен зорға сыйып, әлденеше күндер жатып кетіп жүретін. Жалғыз өз елінің – Тоғалақтың қалашысы емес, өзге грузчик жолдастарының елдегі басқа болыстардағы таныстары, жақындары да Сейіттің пейілі кең, ашық, жарқын мінезін сүйеніш етіп, бұның үйіне түсе береді.

Қысқы соғым кезінде немесе жаз жабағы жүнін, қыл-қыбырын қалаға әкеліп, базаршылап жүретін ел қазағының қонақтары Затон жұмысшыларының үйді-үйін, қора-ауласын аузы-мұрнынан шығарып, лық толтырып жататыны болады.

Сейіт сондайда кейде қонақтарына асып берер ет, кесіп берер нан таппай қалатын күндерге де ұшырайды. Тек көп қонақтың ішіндегі кедей күйін жақсы түсінетін есті-басты адамдар ғана Сейіттің сырын аңдап, жең ұшынан жалғасып, азды-көпті көмек етіп кетіп жүреді. Ал Сейіт пен оның өзіндей көңілді әйелі Қатша болса, бұлар әбден титықтап, тұралап қалғандарынша "береріміз жоқ, ішеріміз таусылды!" деп сыр бермейтін.

Көрші дос қазақтан, немесе өздеріндей орыс жұмысшысы грузчиктен, мастерден, қатардағы құймалас тату досы, қара темір ұстасы Кириллден тиын-тебен алып, қонағын атқарып жіберіп, кейін еңбегімен борыш-қарышын өтеп жүреді.

Сейіт балуан, жомарт мінезінің үстіне аса сауықшыл, көңілді, ақжарқын жігіт. Сол мінезі үшін Сәменмен қоса, Абайдың іні досы ақын Дәрмен де аса қадірлейтін. Дәрмен мен Әлмағамбет, Мұқа сияқты әнші-ақын өнерпаздарды Сейіт, Сәмен бастаған Затонның бар жұмысшысы өзгеше қызықтап, сағынысып тұрады. Бұларға қоса Баймағамбетті де ол жұмысшылар аса қадірлейді, ыстық көреді.

Осы адамдар арқылы Затонның Сейіт, Сәмен сияқты жұмысшылары Абай шығарған сөздің талайын естіген. Бірталай жылдан бері Абайдың әндерін де Затонның грузчиктері көп жерде, көпке таратып айтысып жүретін.

Сейіттің үйінде Семейдің үш ішекті шешен домбырасы бабынан айрылған емес. Қол босап, сәл тыным, тыныштық алар кез болса, Сейіт шалқасынан жалғыз жатып та төсіне сөйлеуік домбырасын көлденең алып, Абайдың әнін, ой мен қырдың қазағы айтатын жаңа әнін, ноғай жырларын да безілдетіп тартып, қоңырлатып үн қосып айта беретін.