Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Жаз бойы Тоғалақ ішінде Сейіт осы өлеңін үдете түсті. Қаладағы бұның үйіне өз үйіндей барып түсіп жүретін Тоғалақтың көп кедей, шағын шаруалары жаз бойында Сейітті өз әлдерінше төбесіне көтеріп күтті. Біреуінің қымызы, біреуінің айран-шалабы болсын, қозы-лағы болсын, бәрін де Сейітке көлденең тартысқан. Үйден үйге, ауылдан ауылға өзі әнші, өзі мінезді Сейіт бар таныс-жақындарына аса қадірлі боп жүрген. Тоғалақ көп ел болса да, қонысы аз, жері тарлық себепті әр қоныста қалың топ ауылдар боп, жиі қонады. Бұлардың туысы Сақ деген ел бар. О да осындай мол өскен елдің бірі. Сақ-Тоғалақ кейде аттары қосылып айтылатын бір-ақ ел тәрізді, өздері тату. Және жаманшылығы, сотқарлығы аз, момын ел. Саны көп болғандықтан бұл елді басынып, зорлық ету оңай емес. Сол себепті көршілес Есболат, Олжай сияқты байлары, содырлары көп жуан елдер дәл осы Сақ-Тоғалаққа соқтыға бермейтін.

Сейіт соңғы күндерде көршілес Есболаттың бір кедей көңілдес жігіттері қонаққа шақырған соң, бір бала жігітті ертіп, сонда барған еді. Бұның таныс аулы – Есболаттың үлкен байы, атақты Оразбайдың көршісі екен. Сейіт өзінің құрбысының үйінде екі күн қонақ болды. Ән салып, сауық құрысты. Бұның өлеңін әнінен де бетер тамаша қып тыңдаған кедей-кепшік, малшы-жалшылар аса көп болған еді.

Өзінің тату құрбысы Айсаның үйін Сейіт соңғы күндер көпшілік жиналатын қызық, думан үйіне айналдырды. Соншалық зор, сұлу даусы болмаса да, орташа, қоңыр, майда үні бар Сейіт бұл тыңдаушыларына анық өнерпаз көрінді. Әсіресе, осы ауылдың жылқышы, түйеші, сауыншы, мал суарушы, жалшы-малшыларына естілмеген өлеңдер мен сөздер шығады Сейіттен. Соны кейде ән мен домбыраға қосып айтса, кейде Сейіт қарадай төгілтіп, есіп сөйлеп, ағызып айтып береді. Бұның осы айтатынының бәрі тек Абайдың өлеңдері еді. Сонда ол Абайдың болысты мазақ еткенін, құнсыз байды шенеп, сынағанын айтады. Неше алуан партия басы, атқамінер, ел бүлігі боп кеткен жуан-содырларды таңбалап, дүрелегендей болады. Көптің айызын қандыра, "е" дегізе, мәз қылып күлдіріп те жырлап береді.

Сейіт кешегі күн кешкі салқында далаға шығып, көңіл көтеріскен бір топ жас жігіттер арасында өзінің балуандығын да көрсеткен. Дәмелі дейтін, бұнымен жасы құрбы үш жігітті Айса бастаған достар шақырып әкеп, Сейітпен күреске түсірген-ді. Сейіт сол жігіттердің үшеуін де, біреуінен соң біреуін Семей күресінде қолданатын тәсіліне салып, алып соққан-ды. Арқалап алып, "грузчиктердің әдісі солай" деп, шалқасынан сала, оң иығынан асыра, тымақша ұшырып түсірген.

Бүгін түсте қалың жұрт жиналып жатқан көп ауылдың ортасындағы құдықтың басына Айсаны ертіп, Сейітте келген еді. Осының алдында құдыққа бір түйе түсіп кетіпті. Сол түйені терең шыңырау құдықтан суырудың әуресіне жиылған еркектер көп екен. Түйе де, құдық та бай Оразбайдың мүлкі. Құдықтан түйе суыру әрі тәсілді, әрі азамат қайратын керек қылады. Сондықтан құдық басындағы мал суартып жүрген Оразбайдың айғайшысы ұры Қиқым маңайдағы жігіттерді жиғызған.

Сейіт пен Айса осымен келіп еді. Түйені терең, кең ескі құдықтан суыру оңай болған жоқ. Бірақ жиырма шақты еркектің барлығы да семіз, қартаң сары іңгенді суыруда оның бас жағын өз қолына алған Сейіттің қайраты қатты тигенін шуласып айтысқан-ды. Түйе құдықтан суырылған соң, енді сол апанша мол құдықтың суын төгіп, жақсылап аршып алу қажет болды. Бар ауылдың малы ғана емес, ауыз суы да бауырдағы қоныста осы құдық боп шықты. Жайлаудай емес, қазір бос су, өзен, бұлақ бұл елдердің ендігі күзекке қарай бет алған қоныстарында жоқ болатын.

Жұрт бірталай уақыт екі жақтап бақырмен төгіп, суды жеңіп, құдықтың түбіне таман тазартып тақап барды. Дәл осы кезде бостау отырған көп кедей-кепшік Сейітті тағы қозғай бастады. Кешеден одан естіген, бұрын құлақтарына тимеген жақсы өлең, "тәлім сөз" дегендерді Сейіттің тағы айта отыруын сұрасқан еді.