Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай бұны бүгін осы жөнде ұзақ тыңдады. Шынымен қуанып, сүйсініп отыр. Павловтың тағы бір айтқаны Затонның өнерлі, жігерлі жұмысшысы – Сейіттің жайы. Ол Павловқа ере шыққанда, жаңағы Семей маңындағы көп ауылдардың сан үйлері бұларды қуанып қарсы алады екен. Күндіз-түн бұлар түскен үйге басып кіріп, ән тыңдауға, өлең естуге ынтығады. Естігендерін ұғып алуға қатты құмартатын жастарды, балаларды, кейде әнші, өнерлі сауықшыл қыз-келіншектерді де Павлов көп көріпті.

Осымен қатар Павлов қалада ар жақ пен бер жақта кейбір орыс школдарында, интернаттарда оқып жатқан қазақтың жасөспірім жаңа буыны бар екенін ескертеді. Олар да жаз елдерінде боп, қыс қалаға келеді. Халықтан қол үзіп кеткен жастар емес. Солардың тәрбиесіне де Абай өзінің көп өлең, әндерімен араласып жүргенін ойлау шарт. Осылайша Павлов Абай істеп келе жатқан іс пен бүгін ол өзі салқындап, суына қарай бастаған өмір, тірліктің мәні-жөні туралы аса бір ойлы, сыншы дос сөздерін айтып өтті.

Абай Павловтың айтқандарын оның бұл үшін көптен сақтап жүрген жайлары екенін енді жақсы ұғынып, ықыласпен ұзақ тыңдады.

Екеуінің күнұзын бірге кешкен кеңесінің бас кезінде Павлов Абайға келешек туралы да айтып еді. Енді Абай Павловтан көптен күтетін келер күн, бұлдыр болашақ туралы қадала сұрады.

– Алдағы күн қандай, енді бір айтыңызшы?!. Болашақта жақсылық бар дейміз, сол болашақтың келер заманы қашан? Өлшеу, мөлшері енді сезіле ме? – деді. Соңғы шақта Абай өзіне өзі қайта-қайта беріп жүретін осы жұмбақ сұрауын, енді түгел салмағымен жиып, Павловтың алдына сұрау етіп қойып еді.

Павлов бұл жолы бұрын кездесіп жүрген уақыттарда айтатын қалпынан әлдеқайда сенімді сөйледі. Нықтап тұрып бір жайды басып айтты.

– Ең әуелі, Ибрагим Құнанбаевич, сол көптен айтқан жақсы болашақ анық болады да келеді. Бұрын да бізден бұрынғы буындар жарық күнге сенумен өтсе, біз енді соны көруге де үміт болады. Соншалық айқын, соншалық дауғыз, жақсы дүние, жаңа бір заман келеді, Ибрагим Құнанбаевич! Бұған шәк қылмаңыз! – деді.

Абай "Соны жыл мөлшерімен межелегенде қай шамада болар еді?" деп те шұқшия сұраған.

Павлов: "Бұл тұста, әрине, жылмен өлшеп айту қиын!" – деп, Пушкиннің Сибирьге жазған сәлем өлеңін айтып берді.

Ол осыдан жетпіс-сексен. жыл бұрынғы озғын адамның үмітті ойын, жарқын сенімін айтқан екен. Одан келе бере Павлов Белинскийді еске алды. Ол елуінші жылда, жүз жылдан соңғы біздің орнымызға келетін нәсілдің, қауымның бақытты, күншуақты тамаша тіршілігіне мейлінше сенген көңіл айтқан-ды. Міне, сол сөздің жазылғанына да елу жылдай болып қалды. Ал бүгін тоғыз жүзінші жылдың жапсарына келіп отырғанда, біздің бір алуан қауымымыз сол жарқын, жақсы болашақты тіпті жақын түсінеді. Соны өз қолдарымен алуға қарысып кірісіп отыр. Бұл қауымның тұрғысынан қарасақ, жақсылық дәурені жақын заман да тақап келіп тұрғандай! – деп, тағы бір қызу сенімді нанымын аша түсті.

– Ол дүниенің үлкен жаңалығы не болады? Ең айқын көпке көрінетін белгісі неден басталады? – деп те осы жолы Абай анықтап, нақтылап сұрады.

Павлов бұл жөндегі сөзді нақтылай сөйледі. Даусын бәсеңдете түсіп, Абайға ендігі сырының аса құпия бір түйінін сездірді. Бұның айтуынша, ең үлкен белгі сол мынау патша билеген заман күйрейді. Тәж-тағынан патша айырылады, содан төмен қарай санай беріңіз. Қазақтар көп айтатын анау сегіз санат, министрлер, жандаралдар, мынау ояздар, тіпті анау сіздердің болыстарыңызға шейін бар билік, әмір-құдірет күл-талқаны шығып, жоқ болады. Соның орнына халықтың тілегіне сай келетін жаңа дүние орнайды. Міне, ол болашақ туралы менің барлық айтарым осы ғана! Бұны мен ғана – осындағы қиялшыл Павлов қана айтты деп білмеңіз. Айтылып та, жазылып та, бекіліп жол болып, талай ер қауымды бастап келе жатқан арман мен айқын тілек осындай. Бұған сеніңіз! – деп, әңгімесін аяқтап еді.