Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Тірлік дейсіз бе, Федор Иванович?! Тірлік деген, дүние деген, менің аңдауымша, өзінің осы күні-түнімен бір оралып жатқан ала жылан ғой. Ол оқ жылан бірде соғады, бірде шағады. Сөйтпек оның болмысы ғой! Міне, тірлік, дүние осылай, Федор Иванович! – деп тоқтады.

Жүзінде ойлы мысқыл бар. Салқын, кең, саналы даналық тәрізді биіктеп тұрған ой шабыты байқалады. Рас, жаңағы сөздерін Абай қазақша қанша шебер ойланғанмен, орысша дәл ойдағыдай шығара алу қиын еді. Ол Федор Ивановичтан кешірім өтіне отырып, бөгеле сөйлеп, қиналып барып жеткізген-ді.

Бірақ айтылған ақындық теңеу және соның мегзеген үлкен ойы Павловтың көкейіне өте тез қонды. Ол бас шұлғи отырып, сүйсінгеннен бет-жүзі қызарып, мейлінше қатты дабыстап, күліп алды. Өзі ішінен: "қандай ақын, философ ақын, қасиеті бар Ибрагим Құнанбаевичтің" деп ойлады.

– Рас, Ибрагим Құнанбаевич, кейде өмір солай сұм болатыны рас. Бірақ оны мәңгі солай, бар қауымда солай деу дұрыс емес және тіпті әділет емес! – деп дау айтты.

Абай тез өзгерді.

– Әлбетте, оныңыз да рас. Бірақ сіз мен көрген өмірді сұрадыңыз. Мен білген тірлікті айт дедіңіз, соған айтқам жоқ па?!

– Сонда да үмітсіздік ақынның жолы емес.

– Ақын кімге жазады? Айналасы жаңағы болса, не үшін жазады?!

– Кімге дейсіз бе? Мен айтар ем, жаңағы алғаш айтқан ойлы сөзіңіздің өзінде талай ақындық тұр ғой. Онда және даналық та орын алады. Сіз бір тынысыңызбен ақынсыз да ұстазсыз. Тілесеңіз де, тілемесеңіз де сол өнер сіздің ішіңізден өздігінше туады. Ендеше, сізге үнемі үзбей жазу керек! – деймін.

– Кім үшін, кімге арнап жазайын?.. Кімге керек?

– А, мен айтайын. Бүгінгінің азына, келер күннің көбіне арнап жазыңыз! – деп, Павлов бір нәрсені есіне алып, қатты сүйсініп күліп жіберді. Бұның тапқыр сөзіне, жеңер ақын дәлеліне Абай амалсыз ойланып, тоқырай беріп еді.

Ендігі отырыста жаңағы айтқан қысқа бір жайын Павлов Абайға баптап, таратып сөйлеп берді. Оның өзі көрген және өзі білген Абай ақындығымен байланысты талай жайлары бар екен. Басын Затонның жұмысшылары етіп, бер жақтағы мойканың жұмысшыларын айтып өтті. Ар жақ пен бер жақтағы тері заводы, былғары заводы, паром, қайық бойындағы жұмысшылар ортасын Павлов көп қыдырып, аралап жүреді екен. Ол Өжеркенің, Секлеңкенің жатақтарын, Жоламан жатағы мен бер жақта қайық аузынан төменгі жердегі қазақ кедейлерін біліпті. Отыншы, пішенші, күтуші мол еңбекшілер орналасқан жайларды қазір осы қаладағы талай кәрі қазақтан бетер өте жақсы аралап алыпты. Солардың арасынан көп адамның аттарын атап отырып, Абайды таң қалдырып, сүйсіндіре отырып, әңгіме қып кетті.

Бер жақтың Жоламан аулынан жағалай түсіп, қайық аузының маңындағы жүн заводын аралап өткенін айтады. Одан әрі Бәйгелішағала, Қарашолақ, Кенжебай, Көптарақты, Жалпақ сияқты қалың топ елді еске алады. Қала маңындағы көп кедей, бейнетқор еңбек елінің күнкөрісін андап, жай-күйлерін сұрастырып, аса көп аралапты. Сылтау етіп, жүрісін елеусіз ету үшін, мойнына мылтық асып, қасына бір шолақ кәрі ит ертіп жүреді. Көп уақыт қолы бос кездерінде – сенбі, жексенбіде Затон жұмысшыларынан Сейіт, Сәменді ерте шығады. Кейде Сейіл сияқты қайықшыларды жолдас етіп, алып кетеді. Сонда қай жерде қазақтың сөз қумай, еңбек сауған қауымы болса – бәр-бәрінде Абай сөзі, Абай әні – өз тәні, суы мен наны тәрізді. Павлов көрген жұрттың ортасына жайылған да, жақсы сіңген екен.

Осыны Павлов Абайға әдейі айтуды былтырдан бері аса бір зор мақсат етіпті. Көшбикеде болған оқиғаның соңынан, әсіресе, бұндағы халықтың қалайша Абайды өз асылы етіп алғанын айтуға ынтығатын. Павлов дәл осы тұстағы өз сөзі – Абайға, әсіресе, қанат бітірер деп ойлайды. Өйткені қатардағы қазақ оқушысының бірі емес, Павлов орыс халқының ұлы. Абай өлеңі оның еліне қандай қадірлі екенін Павловтың көріп куәлік айтқаны – көлденең кісінің куәлігі. Қадірлі, салмақты, сирек куәлік болу керек. Сол үшін де Павлов Абайға бүгін баян етіп отырған жайларын көптен сақтап, аса ғажап дос хабарындай алып келген.