Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Берген арызынан қайтпай ма, осындағы сөзінде тұра ма? Жоқ бүгінгідей жанжал, әлек, қантөгісті көрген соң, бұрынғы байлауынан қайта ма? Қайта ойлана ма? Соны білмек.

Әбіш Маковецкий сөзіне бірде-бір сөз қоспастан, бұлжытпастан дәл аударды. Осы кезде ояздың көптен күтіп отырған бір адамы амандасып кіріп келді. Ол қазақ тілмашы Самалбек. Бұның пәтеріне барып ошарылған Оразбай бастаған қуғыншыларды ілестіріп, Самалбек ояз кеңсесіне жаңа кеп кірген.

Оразбайларды ауызға қалдырып, оязға өзі жеткен. Таныс тілмаш Самалбек келген соң, Әбіш оған бас иді де, кезек берді.

– Мен тілмаштықтан тоқталайын, господин Доспанов өзі аударсын. Арыз берген қыздың ендігі сөзін сізге өз тілмашыңыз жеткізсін! –деп, Әбіш тәрбиелі ұстамдылық көрсетті.

Маковецкий жас офицердің бұл мінезін де құп көріп, үнсіз ғана бас изеп, Самалбекке иек көтерді.

Мәкен жаңағы Әбіш жеткізген ұлық сұрауына, ақырын айтса да, ойлы, салмақты жауап қатты.

– Тақсыр, мен көптен зар шеккен жылаулармын! Қалада әділ ұлық бар деп, сіздің панаңызды іздеп келгемін. Солай өзім іздеп келіп, кеше берген арызымнан бүгін қалай айнимын. Екі айтарым жоқ! Сол арыздағы сөзім сөз! Азаттық тілеймін ақ патшаның әділ заңынан! – деп сөзін аяқтады.

Кей жерде тоқтала түсіп, көзіне жас алып, соншалық бір сабырлы, саналы жүзбен сөйледі. Қасындағы Әбіш пен Дәрмен екеуі таңданып, сүйсінгеннен бір-біріне көз тастады. Іштерінен Мәкеннің ақылынан айналғандай. Самалбек, Әбіштің байқауынша, орысшаға едәуір жүйрік, әділ аударушы екен. Бұл арада оның көлденең сыншысы орыс, қазақ тілдерін бірдей жақсы білетін Әбіш, Самалбек қыздың сөзін айтып болғанда, Маковецкий "қалай аударды?" – дегендей сұрақ тастаған жүзбен Әбішке көз қиығын бір бұрып еді.

Әбіш үндемей құптап қана бас иді. Осыдан кейін Маковецкий өз сөзін Әбішке арнады.

– Поручик мырза Ускенбаев, мен сізге бір жайды мәлім етейін! – деп, өзі осыдан бұрын ойлап қойған салмақты бір ойларын өлшеулі, дәлелді сөзбен баяндады.

– Әзім қызының арыз, тілегі патшалық кеңселеріне жеткен соң ескерусіз, тексерусіз қалмайды. Әрине, әдетте, бұндай істердің баршасы сахараның өз заңы мен шариғаты бойынша тексеріліп, шешіліп келген. Біздің кеңселер алдына бұл істер бұрын келіп түспейтін-ді. Ол ретке қарасақ, Әзімова қазақ даласынан Россия заңы арқылы өз басына азаттық тілеуші бірінші әйел. Сонымен қатар шығыс әйелінің эмансипациясы үшін алысушы бірінші әйел деуге де болады. Поручик Ускенбаев, бұл іске сіздің араласуыңыз бен менің араласуымды әділет үшін араласудың бір түрі деп түсінейік. Бірақ сіз Әзім қызына және қасындағы дос жігітіне ұғындырыңыз. Заң бойынша бұл адамдардың арызы мен барлық істері сот орындарына тиісті жұмыстар. Ендеше, бұдан былайғы тексеру, шешу, қорытулар -бәрі де сот байлауы бойынша болады! – деді.

Осы турадағы бар әрекетін окружной сот председателіне Маковецкий өзі барып мәлім ететінін білдірді.

Содан кейін Әбіш, Мәкен, Дәрмен үшеуі Маковецкий кабинетінен шыққан еді. Енді Самалбектің Оразбайлар жайын мәлім етуі бойынша, ояз начальнигі Оразбай мен Сейсеке байды, Шәрібжан халфені қабыл етіп қалды.

Ішкі бөлмеден офицер киімді Әбіш шыға келгенде, Оразбай жыландай жиырыла қалды. Қарсы келе беріп, қасындағыларын ілгері өткізді де, өзі тоқтай берді. Әбішке жалғыз көзін оқтай шаншылтты. Әбіш те бұның көзіне қабақ түйе, қадала қарап, сескенбестен өте беріп еді. Оразбай тістене тұрып зіл тастады:

– Болмай жатып бәле қуғызды ма әкең саған? Тек тырысып көріңдер әкең екеуің!.. Өлісер жерге жетіпсің, өкінбе тек!

Әбіш Оразбайға қырынан тұрып, ажуалай, жирене қарады. Әкесіне осы адам істеп жүрген бар қастық пен кесір-кесел қазір бір араға жиылып, бадырая көрініс бергендей. Бүгін көзі көрген қаталдық, қаскөйлік пен қан-қаза жас жүректің ызасын өршітіп тұрған. Ол Оразбайды табалап, қатал үн қатты: