Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бір-екі грузчик Дайырды тауып алып, оны қойғылап тепкілеп, иттей езгіледі. Пристав Старчак пен қасындағы полицейлері және Әбіш пен Кәкітай жеткен шақта паром үстіндегі жай осы еді. Старчак көп сөзге келген жоқ. Әбіштің айту, көрсетуімен ең әуелі Мәкен мен Дәрменді бөлек босатып, жағаға шығартты. Содан кейін Қорабай мен Дайырды және де бар топтан бөлгізіп алды. Оларды екі полицейскийге арнап тапсырып, Маковецкийдің кеңсесіне қарай бастап жөнелді. Грузчиктер үнсіз сазарған қалпында үйлеріне қайтты. Үндері өшіп, жуасып қалған жанжалқой саудагерлердің тобын көтерген паром, енді мерзімді жүрісіне басып, Семей жағасынан жылжып кете барды.

Сол жүргінші тобы Ертістің Слободка жағасындағы көпіріне кеп тоқтады. Осы "қайық аузы" дейтін жерде тағы да жесір қуған, пәле іздеген үлкен топ сабырсызданып, тықыршық атып тур екен.

Бұл топтың алды – бурыл сақал, зор мұрынды, жалғыз көзді Оразбай. Қасында ерткені – бай құдасы Сейсеке және басына сәлде салған Шәрібжан халфе. Үшеуінен бөлек салт атқа, жайдақ арбаға, жеңіл трашпеңкелерге мінген тағы да жиырма шақты қала саудагерлері мен ел адамдары бар. Бұлар паромға көліктерін, арбаларын кезекпен кіргізе жүріп, хабарға қанды. Ар жақтан тауаны қайтып, бар пәлені бастарынан атқарып келе жатқан Дондағұл мен бірнеше саудагерді ортаға алған. Паром жүріп кеткенше солардан жайдың бәрін білді.

Қорабай мен Дайырды приставтың жапқалы әкеткенін естігенде, Оразбай жай қозғалған паромды тебіне тыпырлағандай, жарылардай боп асықты. Аузынан от жалындай, зәр қарғыс атты:

– Қанды балақ қас жауым Абай десем, бөлтірігі тағы еріп пе еді?! Жетіп қап па еді тағы бір дұспаным боп! Ұлық, төре болғансып дегенін істетіп тур ма екен!.. – деп, ар жағын айтпай, тек өкініш қана білдірді... Бас бармағын құшырлана тістеп қалды. Баяғыда: "Абай баласына орыс оқуын оқытып жатыр. Ұлық, төре жасамақшы. Сенің де құдіретің, мүлкін жетеді. Оқытсаң қайтеді бір балаңды орысша?" – деген ақылшыларды Оразбай ауызға ұратын. Қазір сол оғаты есіне түсіп өкінгендей. Бірақ бұл шағында күйреп кетейін деп тұрған Оразбай жоқ. Сәлден соң қайтадан дүр сілкініп, құлшынып кетті.

– Көрермін, шығып көрсін... Шыдап көрсін көлденең!.. – деп булыға қайнап, кіжініп алды.

Қуғыншылар мен қашқындарды енді қайдан іздерін анық аңғара алмаса да, Оразбайдың жалғыз көзін қадаған бір ғана нысанасы бар.

Ол үлкен Семейдегі өзіне таныс қазақ тілмашы Самалбек, Маковецкий уездің тілмашы. Сүйегі қырғыз, Тобықты ішіне сіңген он шақты үйден шыққан оқыған жігіт Самалбек Доспанов. Оразбайдың бұдан бұрынғы бірнеше істеріне ақылшы да себепші болған делдал еді. Бар мінезі мен сырына көзі жетпесе де, Оразбай сол Самалбекке кейде қысқы соғым жібертіп, жазда сабалап қымыз, семіз қой, бағландар жіберіп, іліктесе жүретін. Самалбек арқылы мировой судьяның, окружной соттың, банкенің және жандарал кеңсесінің бәріндегі қазақ тілмаштарымен Оразбай дәмдес, таныс болған.

Қайықтан өте сала Оразбайлар тобымен Самалбекті іздеп келді. Бұл шақта Маковецкийдің кеңсесінде кезек тосып Әбіш пен пристав Старчак және Дәрмен мен Мәкен отырған. Қаланың бірнеше ірі чиновниктері мен тағы бір советникті бөгде жұмыспен қабылдаған Маковецкий, Әбіштер жеткеннен кейін бір сағаттан соң ғана босады. Ол әуелі Старчакты қабыл етіп, одан жанжал басы Дайыр мен Қорабай жайына қанып алды. Паром үстінде де тәртіп бұзған, үлкен айуандық әрекет болғанын Старчак дәл мәлім еткен. Пәленің себепшісі Қорабай, Дайыр екенін, олардың Старчакты да иянаттап, ұрсып, "параға сатылдың" – деп айыптап сөйлеген сөздерін оязға түгел жеткізді. Осы дерекке сүйеніп, бұл екі әкім өздеріне берілген администраторлық право бойынша, қалада разбой жасаған екі қылмыстыны бір айға каталашкеге жауып, істерін мировой судьяға жолдайтын болды. Сөйтіп, Старчакты жөнелтіп, Маковецкий Әбішті қабылдаған.

Әбіш өзімен бірге Мәкен мен Дәрменді ерте кірді. Арыз иесі Мәкеннің сөзін Маковецкий өз аузынан сұрап еді.