Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Ойбай, жаным, неғып тұрсың! Қаптады ғой, қырып жатыр ана Затонда. Жандарың болса жете гөр! – деп қаны қашып, аптыға сөйледі.

Бар жайды Кәкітай әп-сәтте түйді. Әлмағамбетке:

– Тұр осылай, тапжылма! – деп, оны тастай сала, жоғарғы этажға тура көтерілетін кең, биік басқышпен жүгіре жөнелді.

Сол кезде тыстағы Әлмағамбеттің қасына шапшаң басып, лыпыл қағып сары сақалды, көк көзді Баймағамбет жетіп келді. Оның түксиген қабағы, түйілген көзі Әлмағамбетке тағы бір қатал хабар әкелгенді сездірді. Әлмағамбет көңіліне Баймағамбеттің тіпті көзі де дағдысынан тыс шақырая көгеріп алған тәрізді. Баймағамбет: "Хабар нашар", "хабар нашар" дегеннен басқа сөзді Әлмағамбетке ашқан жоқ. Бұны "Абайдың сыр сандығы" десетін. Әдейі "соны, пәленге айт" деген арнаулы бұйрығы болмаса, Баймағамбет Абайдан естіген сөзді әуелі Әйгерімге де айтпайтын. Соған орай бұны "Абайдың сыр сандығы" деп Әйгерім атандырған болатын.

Сәл шамада үстіңгі үй, сот кеңсесінен Әбіш пен Кәкітай асыға түсті. Баймағамбетгі көре сала екеуі де үнсіз ұмтыла беріп:

– Е, немене, Бақа! Не хабар?!

– Ағамның не хабары бар, немене? – десті.

Баймағамбет суық түйілген қалпынша, үндемей ғана тұрып, омырау қалтасынан екі бүктелген хат алды да, Әбішке ұсына берді.

Кәкітай Әбіш қасына қатар тұра қап, хатты бірге оқыды.

Бұл хатта Абай түндегі Оразбаймен ұрысып ерегіскен жайын айтыпты да, сақтандыра сөйлепті. Дәл білгендей, "Дәрмендер қайда жатыр екен? Қазақ үйіне түссе, сыбысы тез шығады, мыналар оңай тауып ап, бастарына қастық етіп жүрмесін!" – депті. Тезінен бір орыс үйіне шығарғанды мақұл көріпті. Оның үстіне Әбішке бүгін тағы бір жайды баса тапсырыпты. "Кешегі хатта мен екеуміздегі достық қарызын ғана атап ем... Бүгін ежелгі жау зұлымдық мені қорқытпақ, қорламақ бопты. Енді тек бетпе-бет белдесіп тұрып, қан керек болса – қан, жан керек болса – жанды да қию бар. Аянбай жұлысу ғана қалды. Мен қазір сол егеске бекіндім!" – депті.

Абайды бұндай сөз бен осындай күйге жеткізген іс-мінездер не екенін Баймағамбеттің ауызша айтқан қысқа хабары білдірді. Түнде Оразбайдан Есентай, Сейсекедей елші келіп, Абайды қорқытпақ болғаны, ашуландырғаны, егеске шығарғаны түгел мәлім болды.

Әбіш те осыған орай енді әке жүрегіндегі барлық намыскер ызаны, қорлана құлшынған ызаны өз бойына үнсіз, сөзсіз шапшаң жиды. Асығыс, қысқа сөзінде Баймағамбетке тапсырғаны:

– Ағама айт! Мен аянып та, іркіліп те қалмаспын! Тек ақыл-кеңесі керек болар, тез ғана осы жаққа өтсінші! – деді де, жүруге беттеп қозғала берді. Баймағамбет жалт бұрылып, тағы да жаңа өзі келген жағасына, қызыл барабай қасындағы желқайыққа қарай ұмтылды.

Поручик дәрежесіндегі офицер киімін киіп, қылыш асынған Әбіш, қасына Кәкітай мен Әлмағамбетті ертіп, Даниярдың қара жорғасын пәрмендетіп жорғалата отырып, әлдене шақта Затонға жетті. Бірақ жетулері қуантқан жоқ. Қатты қауіп-қазаны, ойда жоқ үлкен сұмдықты енді білді. Сәменнің үйінде соққыға жығылып, қан-жоса болған Айша мен Мұқа, Сәмен үшеуі қапты. Есіктен төрге шейін, қораның ортасы қақпаға шейін шашылып, ойран болған үй мүлкі жатыр. Қираған бұйым, әр жерде ұйысып қалған қан. Сұмдық әрекет, қатал жаулықтың анық сорғалаған қан, сойқақтаған ізі жатыр. Сәл ғана есін жиған Айша жығылып жатқан бойын жимастан:

– Шабындар, жетіңдер, көп болған жоқ. Паромға шейін жетесіңдер! Жаңада ғана кетті. Қырық, елу саудагер қаптап келіп, қырғын жасап кетті. Әбді ғана Дәрмен мен Мәкеннің үстіне жығылып, пәрмене боп, қолына қанжар алып, арбаға бірге мінді! – деген сөзді талықсып жатып, үзіп-үзіп айтты да, Айша қайтадан қансырап, сұрланып есінен жаңылды.

Әбіш Әлмағамбетке бұйрық етті: