Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Ноғай аулына күйеушілеп Әбіш келгелі сол Дайырдың аулы қатты мазасыздық күйге түскен. Дайыр болса, Қоянды жәрмеңкесіне сапарға кетіп, бұл жақтағы жайлауда болып жүрген жастар жайын мезгілінде білмеген. Енді кешелер жәрмеңкеден қайтып келе сала, Мәкеннің "Абай аулы жастарының ортасында көптен сауық етіп, сайран салып жүргенін" естиді. Бұның аулындағы бір-екі қартаң жеңгелер, Дайыр келмес бұрын, ноғай аулына, күйеудің отауына жансыз етіп бір-екі қартаң еркек өсекшіні де жіберіп алған болатын. Олар Мәкен мен Дәрмен арасын сырттан болжап, өздерінше өсекке таңып қайтқан. Сондай күйдің бәрін ішіне жиған және Оразбай ықпалы бойынша Абайдың өзін, оның бар өрен-жаранын жау деп білген Дайыр, бүгін келім-кетімнен босай сала, әдейі атқа мінген. Осы кеште Мәкенді айыптайтын шақты іздеп, не пәлеге болса да ұшырасуға әзір боп келген.

Енді Мәкенмен екі-үш сөзге келместен ол:

– Үйіңе қайт, қазір кет мынау кесір топтан! Шешеңнің қасына жет. Аз күнде келемін де аламын! – деп бар бұйрығын да, байлауын да бір-ақ айтты.

Дайырға тию деген ой әлі Мәкеннің көнген ойы емес. Жүрегін үркіте түршіктірген күпті жайы болатын. Шыншыл, ашық көңілді Мәкен Дайырдан жаңағы сөздерді естігенде наразылығы мен ызасын жасыра алмады. Ол қабақ шытынып, реніш айтып:

– Сізге не көрінді? Мұнша тасырлап неден бүліндіңіз? – дей беріп еді, Дайыр сойдақ тістерін ақситып арс еткендей әмір айтты.

– Доғар сөзді, алма бетімнен! Жөнел қазір үйіңе!

– Ақырмаңыз! Мен сіздің әйеліңіз болғам жоқ әлі. Болам деп те жүргем жоқ! – дей беріп еді. Ендігі сөзін қатты бір тұрпайы ұрысқа ауыстырған Дайыр:

– Өшір үніңді, жүзіқара! – дей беріп, Мәкенді қамшымен тартып-тартып жіберді.

Мәкен шыр етіп:

– Қуарған! Жауыз! – деп, кейінгі топқа қарай жалт берді. Ащы зары топтан көмек тілегендей өзгеше естіліп еді.

Дәрмен елден бұрын ұшып келіп, қыз бен Дайырдың арасына киліге кетті. Дайырдың қолындағы дырау қамшысын бір-ақ жұлқып, тартып алды.

– Тоқтат! Айуанбысың? Не деген арсыз адамсың! – деп, қамшыны Дайырдың өзіне білеп, тұра қалған.

Дайыр бұны да боқтап жіберіп:

– Тұр былай жолымнан. Ара түсем дейтін шығарсың, жерге қағармын шетіңнен! – деді.

Анадайдан бұл жанжалға "о не, немене, бұл кім?" – деп ұмтылып келе жатқан Әбішті аңғарды да, Дайыр соңғы бір сотқар сөзін ақыра айтты.

– Сенгенің Абай шығар! Абайың түгіл, құдайыңды пана тұтсаң да, жерге қағармын! – деп, шапқылай жөнелді.

Осы кеште жастар тобы көпке шейін үйге келмей, жарық айлы түннің көбін далада кешірген. Әбіш, Мағыш, Әлмағамбеттер бір бөлек кетті де, Дәрмен мен Мәкен ұзақ кешті жұбын жазбай өткізді. Солардың аңысын аңдаған Әбіштер, бұл екеуінің арасын сөз қылған жоқ, үнсіз түсінді, қамқор көңілмен, олардың өзара сыр ашуларына тілек-тестік танытты.

Мәкен мен Дәрмен осы кеште, бір сәтте ойда жоқтан оңай ашылысты. Екеуінің сырына көз жасы да, сараң сөздері де, ең алғаш табыстырған құшақтары да араласты. Мәкеннің толықша келген, аса сүйкімді кішкене аузын Дәрмен ыстық оттай жалынды еріндерімен тауып сүйгенде, қыздың да қабыл ала сүйген ыстық еріндері жас жігітті балқыта толқытты. Осы кеш бұлардың бүгін, міне, қара бұлттай түйіліп тұрған тағдырының ең алғашқы бастауы еді.

Сәменнің төргі кішкене бөлмесінде ой үстінде үнсіз жатқан Дәрменнің көз алдына, бұдан аз күн бұрын үміт берген, көмек көрген және қауіп ойлатқан жайлар кезектеп келеді. Үнсіз, тынышсыз ойға батқан арлы жас бір кезек "жұртқа әлек салдым ба, Абайға азап әкелдім бе?" – деп те қиналып қалады. Өз өмірінде қолынан келгенінше "Абайдай әз ағаның басына кейіс салмай өтсем" – деген бұның азаматтық арманы еді.