Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Орыс тәрбиесін алған жас поручик Ускенбаев Маковецкийге әділ сөз, орынды хабар әкелген адам сияқты. Ол әдеттегі сахараның дауын қуушылардай, өз басын жоқтаушы емес. Қызды алып қашқан адам да бұл емес. Және қыз бен оны алып қашушы жігіт те бұл поручиктің інісі, ағасы, жақын туысы емес. Олай болса, сахара заңының қараңғылық, озбырлығына, надандық қиянатына, жабайы жыртқыштығына орысша оқып, тәрбие алған өнерлі жас қарсылық білдіреді. Ереуілмен алысады. Және сол қарсылық, алысу әрекетін сахара жолымен, Маковецкийге аса белгілі, тартыс жолымен жүргізуге болмайды. Аталар заңына бұл, Россия патшалығының үлгілі заңын қарсы қоюға талпынады. Қысқасы, даланың жабайылығынан қашқан панасыз, айласыз жастарды бұл патшалық әкімшілігінің панасына әкеледі. Поручик Ускенбаев, Маковецкийдің түсінігі бойынша, өте тура, дұрыстық жолда әрекет етіп жүр.

Бағана Әбіш әкеп қалдырған Мәкеннің арызын ойға салып отырған Маковецкийдің түсінігі осылай еді. Енді, таңертеңгі қалпынан, ондағы сабырлы, сүйкімді жүзді, майда мінезінен мүлде өзгерген поручик Ускенбаев келді. Бұл кірген сәтте Маковецкий таңырқап, өз орнынан түрегеле жөн сұрады.

Әбіш отырмастан, қалт тұрған қалпында барлық болған жайды Маковецкийге айтып шықты. Ең ақырында өзінің бұған берілген әмір дәрежеден тысқары әрекет еткенін сәл айыбы есебінде мойнына алды. Паром жағасындағы полицейскийге өздігінен бұйрық етіпті. Қалың қылмысқа қарсы өзге айла таппағанын айтты. Тиісті әкімдердің правосына қол сұққаны үшін сыпайы күйде кешірім өтінді.

Болған халді ұғына салысымен, Маковецкий қаланың паром жағын әкімдік жөнінен билейтін, үшінші участкенің становой приставы Старчакты алғызды. Сол приставка өмір етіп, қасына бас полицейскийді алып, тезінен паромға жетуге бұйырды. Ондағы басты айыпкерлер мен арыз берген Әзім қызы Мәкенді және оның жігіті Дәрменді осы уезд кеңсесіне шапшаң жеткізуді тапсырды.

Енді бір жарты сағат шамасында пристав Старчак өңшең биік бойлы, сом денелі бес полицейскийді ерткен бойда, айбарлы ажар көрсетіп, қайық аузына жетіп келді. Паромның көпірін үлкен айбынмен тарс-тұрс басып, әлі де байлаулы тұрған паромға шапшаң аттап кіре берді. Қылыш, қарулары сатырлай жарқылдаған әкімшілік адамдары паром үстіндегі барлық жай жүргіншілерді сескенте берді. Полицейскийлер келер алдында осы паром үстінде тағы да бір қатты қатал қақтығыс болған-ды.

Әбіш кетісімен, паром үстіндегі бақырауық Қорабай және оның қасына ерген бірнеше, өзіне тартқан "портерде" жүргіш жанжалқұмар шолақ саудагерлері бірігіп ап, паромшыларға жанжал салған. Паромды жөнелт деп бұйрық еткен.

Семіз сары паромшыларға "қозғалма!" – деп бұйырғанда, Дайыр мен Қорабайлар жылы сөйлесіп көрмек боп, Қызыл қағаздың шетін де қылтитқан-ды. Бірақ жаңағы офицердің ажарынан тайлығып қалған стражник үйреншікті парасын алмай, бой сағаттап, екіұдай күйде қалған.

Әбішті көргеннен бері ызасы мен кегі қайнай түскен Дайыр, енді тағы бір кезек Дәрмен мен Мәкен отырған арбаға құлшына ұмтылып, олардың басына сау сол қолымен қамшы үйірген. Бетінің қаны қата түскен, шекесі мен желке тұсының жарасы таңылмаған Әбді, өз қолындағы ұзын сапыны Дайырға осымен сан рет қайта көрсетті.

– Жалғыз тамшы қаным қалғанша бұл екеуінің басына сенің таяғыңды тигізбеймін, Дайыр! Сертім, антым сол. Қара қаныңды ағызамын. Тақап көр, тиіп көр! – деген.

Бұл егес Қорабай қасындағы сотқарларды және қоздыра түсіп еді. Олар паромға мінген жандардың жарымына жуығы шулай сөйлегенде үлкен бүлік тобы екенін танытады. Осылар алдауға, параға көнбеген Семіз сарыны енді қорқытып, ықтырмақ болды. Бір ауыздан қосыла зекіп, айғайлап:

– Босат паромды! Жібер бізді!

– Жетті тоқтатуы тамам жұртты! – деп, Семіз сары мен паромшы бурыл сақал ноғайды ортаға алды. Қыспаққа салып тұр еді.