«Ер жігіт»– мінер ат, ішер ас, киер киімін кем ұстамайтын; дәулеті мол болсын, шағын болсын, көңілі көтеріңкі жүретін, беруге де, алуға да шыдайтын, айтқан сөзіне тұтымды, қайғыға қайсар, жүрген жері думан болатын.

«Еті тірі жігіт» те өзін ер жігітпін деп түсінеді. Бірақ, оның «қысқа жібі күрмеуге келмейді», «жоқшылық жомарт ердің қолын байлайды», «бөрі арығын білгізбес, сыртқа жүнін қампайтар» деп, жарғақ құлағы жастыққа тимей, басын тауға да, тасқа да ұрып, ер жігіттік дәрежеге жеткісі келеді. Ондайларға қуған үміт қашқан түлкідей сылаңдап, өмір адырларынан анда-санда бір көрініп қап, кейде шалдырады, кейде шалдырмайды.

Біздің Бүркітбай осы екеуінің соңғысы.

Сырт қараған адамға ол: Итбайдың жегер аты, киер киімі сықылды, өз қара басына тәуелді бір мүлкі, Итбайдың құлағын бұрап қойған оның өз басында өзіндік түк те жоқ, бар тілегі Итбайға ауған, «мені» жоғалған, Итбайдың көлеңкесіне айналған.

Ішін ақтарғанда Бүркітбай олай емес.

Итбайдың үйіне алғаш келген кезде ол ең жұмақтың ішіне кірдім деп ойлаған еді. Бара-бара ол ойы өзгерді. Еті үйреніп алғаннан кейін, оны жалғыз Итбай емес, Байсақалдың бар ұрпағы жұмсады. «Онда барып кел, мұнда барып келдің» ол қолжаулығы болды. «Құлынның басын ұстай ғой», «бие байласа ғой», «қой құрттаса ғой», «қазанның құлағын ұстаса ғой», «іркіт пісе ғой», «от жаға ғой», «отын ұсақтай ғой», «ләген төге ғой», «мал суара ғой», «қи күрей ғой»,– дейтін болды оған Байсақал ұрпағы.

Бұлардың ешқайсысына Бүркітбай бармаймын демейді. Бірақ бара жатып, я істеп жатып арланады. «Ләген төге ғойлар» өкпесін инедей піссе де, ол үндемейді. Сыр бермейді. Ішінде намыс қазандай қайнап жатқанда, сырты күліп, ешнәрсені елемеген боп жүре береді.

«Осында сана жоқ!»–дейді кейбіреулер.

«Арсызға күнде той»,– дейді біреулер.

Бүркітбайдың, кейде, бұл тұрмыстан кеткісі келеді. «Бірақ қайда барам?»–деп ойлайды ол. Жүрген қалпы жалшымен тең бола тұра, жалшылыққа біржола шығуға ол арланды. «Күн көрудің әдісін тапқан еті тірі жігіт» атанып жүре бергісі келеді.

«Қай орыс шай берсе соған түсем» дегенмен, Бүркітбайдың түсетін жері – Кулаковтікі. Басқа шай беретін орыс ақша алады, ол ақша Бүркітбайда жоқ. Тегі оған ақша біткен емес. Қайдан бітсін: сататыны жоқ, жалданып ақы алмайды. Итбайдың үйінен көрер пайдасы: киер киім, ішер тамақ, мінер ат. Оның «доходная статьясы» –- ойнайтын карта. Онда да үлкендермен ойнаса ұтылып қалып, бала-шағаны айналдырады да, алдап-сулап, бақырларын қағады. Осы келе жатқан жолында Итбайдың аманатқа тапсырған жүз сомынан басқа, балалардан ұтып алған қалтасында өзіндік 37 тиыны бар. Кулаков Бүркітбайды таниды. Итбайдың жігіті екенін біледі. Итбай мен Кулаковтың ыдыс-аяқтары араласқан, ауыз жаласқан тамырлар. Сондықтан, Итбай үйінен келген адамға Кулаковтың есігі ашық.

Бүркітбай бұл ойын Асқарға білгізбеуге тырысты. Асқарды сынау үшін Балтабек үйінің нақ түбіне шейін барып бұрылуды ойлады.

Итбайдың қолына түскен талай жақсы атты арбамен де, шанамен де, салт та мінген Бүркітбай, атты қалай жүргізудің мәнісін білетін. Шабан деген аттар мұның қолына түссе – дедектеп, аяқ-қолы жерге тимей, жүрісті боп кетеді. Мінетін малына ол дауысын танытып қояды. Оның «һейт!» деген дауысын естігенде, ат ала жөнеледі.

Бүркітбайдың арқасы қозып, атты қатты айдайтын жері – жиын-тойдың, маңайы, ауылдың тұсы, қаланың іші. Мұндай орындарда ол қараған адамға – «па, шіркін, жүрісіңе болайын!»–дегізбей қоймайды.

Бүркітбай Бурабай қаласының шетіне кіре осы әдетін істеді.

– Һейт!– дейді ол, божыны жинап алып, атты божымен қабырғадан шарт еткізіп періп жіберіп.

Терлеп қызып келе жатқан ат, аяғын көсіле сілтеп, ауыздықты сүзіп тастап, мұрнынан бу құшақ-құшақ шығып, дедектеп тартты.

– Шшт!..