Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Андрейдің үйі Бүркітбайды жеркеніп отыр дегендіктен шақырмаған жоқ... Ол үйдің қазақтан жиренуі, Бүркітбайдың шошқадан жиренуінен кем емес еді. Мәселен, өздері ішетін ыдысқа олар қазақтың аузын тигізбейді. Әлдеқалай тисе, ыстық сумен сабындап жуады. Көп араласатын болғандықтан, қазаққа арнап алған темір ыдыстары болады. Бүркітбай мен Асқар түскі шайды қазаққа арналған қаңылтыр кружкамен қолдары, ауыздары күйіп зорға ішкен.

Өз астарынан кейін Андрейдің әйелінің Бүркітбайға берген тамағы,– кішкене шөгеңкеге асқан тауықтың еті мен сорпасы, үлкен бір қалаш. Денесінің шағындығына қарамай Бүркітбай тамақты, әсіресе, етті жегіш еді. Сондықтан тауықтың сорпасы мен еті оған жұғын да болған жоқ.

Асын ішіп болғасын Бүркітбайдың ойы Асқарды іздеуге кетіп тұрды да, өткен түні жолаушылап аз ұйықтағандықтан көзіне ұйқы тығылып, есінеп, денесі жатуды тіледі.

«Балтабектікінен басқа қайда кетті дейсің?–деді ол пештің үстіне шығып жата беріп,-– байқайтын, ұйқымның келуін қарашы!..»

Балтабектікіне барған Асқар, ең алғаш көңілсіздеу отырды. Оны сезген Ботагөз:

– Жұмбақ айтысайық, Асқар ағай,– деді, іңір шайынан кейін.

– Айтыссақ айтысайық.

– Әуелі мен айтайын, ағай: «Айдалада ақ сандық, аузы-мұрны жоқ сандық».

– Қазық.

– Таппадыңыз:–жұмыртқа! Тағы айтайын: «Ти десем тимейді, тиме десем тиеді».

– Ерін.

– Бұл дұрыс. «Ақ күшігім жүгіре-жүгіре буаз болды».

– Ұршық.

– Енді езіңіз айтыңыз, ағай!

– Айтайын:

«Ізі бар, адымы жоқ аяғының,

Тимейді ұшы жерге таяғының.

Қолдарын хайуанға артып алып,

Әніне салады екен баяғының».

– Сырнай.

– Ол емес.

– Гармонь...

– О да емес.

– Домбыра...

– Тағы да таппадыңыз. Ботагөз састы.

– Телеграм...

– Жоқ, о да емес.

«Бұл не?–деп ойлады Ботагөз,– ізі бар, адымы жоқ» деген телеграмға келеді. Онда із бар, адым жоқ, «Тимейді ұшы жерге таяғының» деген домбыраның құлағы сықылды. «Әнге салады» дегені гармонь. Жоқ, ол емес, грамофон!.. Дұрыс, грамафон адамша сөйлейді... «Қолдарын хайуанға артады» дегені – адамның, қолы араласпаса ойнала ма?»

Ботагөздің ойы шатасты. Атаған заттарының бойынан жұмбақта айтылған сипаттарды түгел таба алмады.

Балтабек бұл кезде үйде жоқ еді. Айбала Ботагөзге жәрдемдесуге бірнеше рет оқталғанда, Асқар «айтпа» деп көзін қысты.

– Білмеймін,– деді ол, таба алмағанына қызараңдап.

– Тап! Ойлан.

– Рас білмеймін.

– Қазақ арба емес пе?– деді Асқар.

– Қандай қазақ арба?

– Кәдімгі, екі доңғалақ, көшкенде мінетін. Тағы бір жұмбақ айтайын.

– «Кішкене ғана тостаған, көтеріп мені тастаған».

– Қайық.

– Емес.

– Кебіс,– деді Айбала. – О да емес.

– Енді не?

– Үзеңгі. Тағы біреуін айтайын:

«Қабағы түнде жабық, күндіз ашық,

Адамзат құтылмайды одан қашып,

Алыстан лебіменен тартып алып,

Жақындаса жалмайды аузын ашып».

– Ағаш үй.

– Оны қайдан білдің?

– Күндіз терезені ашады, түнде жабады, үйге кісі түспей қоймайды. Алыстан адам келеді де, жақындағанда ішіне кіреді.

Табуға жақынсың, бірақ ол емес.

– Жоқ, сол.

– Ол емес...

– Ал енді не?

– Киіз үй...

Бәрібір емес пе...

– Неге бәрібір болсын.

Асқар таласып отырып, өзінің жеңілгенін білді. Ботагөз оған: қазақ арбаны, киіз үйді ұмытып баратқан, көңілі гармонға, телеграмға, ағаш үйге көбірек ауып, жаңа дүниеге аяқ аттаған адамды елестетті.

«Тағы айтар жұмбағың бар ма?» –дегендей Ботагөз Асқарға қарап еді, Асқар жұмбақ айтудың орнына көп мағыналы қараспен Ботагөзге төне қойды. Неге бұлай қарады дегендей ыңғайсызданған Ботагөз кезін ұзын кірпігімен жауып, темен түсірді.