Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Не Асқар, не Ботагөз тағы да жұмбақ айтар деп күткен Айбала, оларға кезек-кезек жалтақтады да, екеуі де үндемеген соң, ішкі сезімдерін кескіндерінен ұққандай боп, «ендігі айта алмай отырған жұмбақтарыңды мен білемін,– деп ойлады ол,– араларыңда бір жұмбақ айтусыз-ақ басталып, әлі шешілмей жүргені рас. Менен жасырсаңдар да ол жұмбақтарың маған мәлім. Оны шешуге мен я қатнасармын, я қатнаспаспын, бірақ қайсысы болса да, менің тілегім: «Ылайымда бақыттарыңа шешілсін!»

Асқар мен Ботагөздің жұмбақтары тоқталуына себепкер боп отырмын ба деп ойлаған Айбала, өзі іштей жорыған олардың шешусіз жұмбағы тез шешілсе игі деп тілеген Айбала, кездерімен сөйлескен екі жасты оңаша тастамақ боп:

– Самауыр қояйын, еркем!– деді Ботагөзге,– ағаң да кешікпей келер. Үйде су жоқ еді. Көлден барып, мұз әкелейін.

Айбала орнынан тұрып, үстіне күпісін, аяғына пимасын киіп, тысқа шығып кетті.

Жігітшіліктің, жастықтың фарқын айыра білетін, қазақ ғұрпынан хабары бар Асқар, Айбаланың Ботагөз бен өз арасында дәнекер болғысы келетінін әлдақашан-ақ аңғарды. Бірақ Ботагөзбен ауыл әдетінше «ойнап-күлуді» мақсат етпеген Асқар, Айбаланың бірнеше рет жеңге боп сырласқысы келгенін абайлай тура, әдейі аңғармаған боп, ол темада сөйлескісі келмейтінін кескін, құбылысымен ұқтырды.

Ботагөзбен қосылуына Айбаланың тілектес екенін, тілектес ғана емес, жақтас екенін сезетін Асқар, егер, Айбаланы Ботагөзбен оңаша қалдырса-ақ, ол қалдырудың себебін ұға қойды. Нақ, осы жолы да, Айбаланың «көлден мұз әкелем» деп кетуі, мұз үшін ғана емес, Ботагөз бен езіне сөйлесуге жағдай жасау үшін екенін Асқар білді.

Айбаланың шығып кетуі, Ботагөзге бөтен ой түсірген жоқ. Ботагөздің басына: «ер жеттім, қыз боп болдым» деген ой ешуақытта кірген емес. Оның ойында балалық пен оқудан басқа әлі ешнәрсе жоқ. Сондықтан да, ол, Айбаланы ауылдың бой жеткен қызының ұғымындағы жеңге көрмейді, не шешесі, не апасы сияқты көріп, оған әлі күнге шейін балаша еркелейді: мойнына асылады, арқала деп әурелейді, бетінен сүйгізеді, құшақтатады, төсіңді сорам деп қинайды, кейпі келмеген кездерін ұшыратса, жадыратпай жай таппайды, болмашы сезін ауырлайды, жоқ нәрсеге өкпелейді, Айбаланың оған Асқар туралы тіл қата алмауы да осыдан.

Асқардың Ботагөзде ойы барын, оның көзқарасын Айбала сезгенмен, Ботагөздің өзі әлі түк сезген емес. Оның әзіргі ұғымында Асқар – аға, бауыр. Сондықтан да, ол Асқармен сөйлесуге қымсынбайды, онымен оңаша кездесуден именбейді, оның алдында өзін еркін ұстайды.

«Мұз әкелем» деп Айбаланың шығып кетуі Ботагөзге бөтен ой түсірмегенмен, Асқардың осы жолғы қадала қараған көзі Ботагөзге оның бұрынғы қарастарынан басқа әсер берді.

«Неге бұлай қарайды?» – деп ойлады ол. Сол ойдан кейін, Асқардың төнген көзінің қарашығы оған ашық аспанда қалқыған өткір күннің сәулесі сияқтанып, қарауға көзі шыдамаған соң, ол көзін кірпігімен жауып, темен қарады. Көзін кірпігімен жабу, Ботагөзді Асқардың көзінен ұшқан өткір сәуледен құтқара алмады; ұшқын көзінің ішінде қалып, қарашығын қарығандай болған соң, жұмған кірпігін ол ұзақ қысып тұра алмай, қорғасындай салмақтанған ұзын кірпіктерін зорға деп көтерді.

Бұл Айбала «мұз әкелем» деген сылтаумен орнынан тұра берген кезде болған құбылыс еді. Айбаланың қимылы, үйден шығуы, Ботагөздің көзіне тыныс алдырып, Айбала үйден шыққан соң, «неғып отыр екен» дегендей ол Асқарға көзінің қырын түсірсе, Асқар көзін үйдің бұрышындағы әлденеге аударған екен.

Үйде Асқар мен екеуі оңаша қалғанын жаңа ғана түсінген Ботагөз, Асқардан қауіпті сөз шығып қала ма деген сезікпен, оның ойын басқа бір сөзбен бөлуге тырысты.

– Ағай,– деді Асқарға ол,– саған мен кітаптан сұраулар берейін, айтасың ба?

Сыйлайтын кісіге «сен» емес, «сіз» деп айтуды Ботагөз біледі. Асқарды ол бастапқы кезде «сіз» деп жүретін еді, артынан Асқар мені жатырқаймысың деп «сенге» еріксіз көндірген.

– Сұра, айтайын, білгенімді,– деді Асқар.

– Телеграфтың знактарын алғашқы шығарған кім?

– Морзе.

– Дұрыс.