Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Күн шуақ болғасын, қолдағы арық-тұрақ жылқыны салт атпен тебінге айдап шығарып салып, Итбай үйіне кеп түскен кезде, ауылдың алдыңғы жағындағы жолмен жортып келе жатқан бір шаналы көзіне ұшырай кетті. «Итбай Петрборға жүреді» деген хабар естілгелі «қайырлы болсын» айтқан адамның ат ізі күн сайын басылмайтын еді. «Бұл кім болды екен?»–деп ойлады Итбай.

– Мына біреуді шырамытамысың?–деді ол, шөп шарбағы жағынан келе жатқан Бүркітбайға.

– Кәне? Ә, анау ма? Ол ма? Ол дәу де болса, Амантай.

– Оны қайдан білдің?

– Аты соның жирен қасқасына ұқсайды, осындай пысық жүрісті, ашаң жылқы еді.

– Ол болса мен үйге жүре берейін. Мені үйде жоқ дерсін, үйде кісі бар деп, басқа бір үйге түс дерсін.

Итбай үйге кірді. Бүркітбай аттыны тосып қалды.

Терлеп бусанған атын ентелетіп, жолаушы есік алдына тоқтады. Амантай екен.

– Итбай үйде ме?– деді ол шанадан түспей, Бүркітбайға иек қағып амандасқаннан кейін.

– Қай ел боласыз, әуелі жөн сұрасып алайық?

– Сен Бүркітбай емеспісің?

– Болсақ болармыз.

– Саған не болды, мені танымай?

– Не мен жатырқаған шығармын, не сен өзгерген шығарсың. Рас танымай тұрмын. Кімсің?..

Кескінімді көрсін дегендей, Амантай сақал, мұртының қырауын сүртті де, тымағының бауын шешпестен маңдайынан сыпырып, желкесіне қайырды.

– Өзіңе мазақ керек пе?– деді Бүркітбай ашуланған боп,– жөніңді айтуға ерінемісің?

«Көзіңе шел қаптаған екен!» деп бетінен алып тастауға Амантай бір ыңғайланып, аузына келіп қалған сөзді айтпай, бетіне адырая қарады.

– Неге қарайсың?

– Неге танымай тұрғаныңды қайдан білейін, танитын сықылды ең, мен Амантаймын...

– Қай Амантайсың?

– Тайбағардың.

– Ә, солай ма? Сапар оң болсын!

– Айтсын. Болыста бір жұмысым бар еді.

– Ертеңге шейін ол кісі келе қоймас, жолаушылап жүр.

– Көп кідірмей қайтам. Жаңа ғана үйде деген, кіріп қана шығам,– деді ол Бүркітбайға.

– Қайтсаң сапарың оң болсын,– деді Бүркітбай көлденеңдеп,– рас үйде жоқ.

Қалжыңбастанып тұруына қарап, Амантай Бүркітбайдың сөзіне сенбей, онымен ұзақ сөйлескісі келмей, үйге қарай адымдай беріп:

– Жұмысым өте тығыз еді. Әдейі келгесін жолығып қайтайын.

– Жұмыс өлгенде бітеді, тірі болсаң неше көрмеспін дейсің, тағы да келерсің.

– Өзіңнің денің дұрыс па? Жай қалжақтап тұрсын ба? Қалай-қалай сөйлейсің!–деді Амантай ашулы кескінмен, үйге қарай аяңдады.

– Неге ашуланасың ақсақал?– деді Бүркітбай қатарласа беріп,– мына қаңтарулы тұрған шаналарды көрмеймісің. Үйінде қонақ көп. Басқа үйге түс.

– Көп болса қайтейін. Мен қонақ бола келгем жоқ.

– Еріксіз түсемісің? Лұқсат жоқ деп тұрмын ғой, саған.

– Аузыңды қан жалатайын ба?!–деді Амантай Бүркітбайға қолын оқтанып,– кімді мазақтайсың, қар-р-рақ-шы неме?

– Ойдойт дерсін... қара шалыңның қимылын! Сен сондай ер неме ме едің? Баяғыдан бері бұл қайратыңды қайда сақтап жүргенсің?..

Бүркітбай соңғы сөзді ауыр көріп, жанжалдасайын деп еді, Амантай оның сөзіне құлақ қоймай, ағаш үйдің алдындағы құлын қораға кіріп кетті.

«Болыс мұның қайсысында екен?»–деп ойлады Амантай, есіктері қораның ішіне қараған қатар екі ағаш үйдің алдына аз кідіріп.

Сол қолдағы үйге кірсе, бір әйел пештің алдында бауырсақ пісіріп жатыр екен.

– Есенсіз бе?

Әйел ернін қыбырлатты.

– Итбай осы үйде ме?

– Жоқ. Мынау үйде.

– Кім бар?– деген дауыс естілді, төргі бөлмеден.

– Кел мұнда!

Амантай етігін ауыз үйге тастап, төргі бөлмеге кіріп еді, столдың қасында қағаз жазып отырған Горбуновты көрді.

– Ә, Аламтайка (Амантайды ол солай атайтын), аман?

– Шүкір, Горбунов екенсің ғой. (Қолдасып). Өзің де есенбісің?

Амантай столдың қасындағы сандыққа отырды.

– Дяла жаман, Аламтайка! Саған дяла жаман айтады. Қағаз урядник писайт кылган айтады, мен жаман писайт кылган айтады.

– Не қағаз?