Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– «Анчар» деген ағаш қайда өседі?

Асқардың есіне Пушкиннің «Анчар» деген өлеңі түсті:

«Құрғақ құмда тамыры кепкен,

Топырағы күнге күйген.

Қарауылдай айбынды Анчар,

Тұр жалғыз сол маңайда»...

«Осы «Анчар» қай жерде еседі?» –Асқар таба алмады.

– Ява аралында емес пе?–деді Ботагөз...– учитель бізге «Анчарды» жаттатқанда әңгіме ғып солай деген. Учитель айтады: Пушкин айтқанындай, Анчар ағашы залалды ағаш емес дейді.

– Жатқа білесің бе, сол өлеңді? Оқышы! Айтшы!

Бармайды оған құс та ұшып,

Жолбарыс та бармайды, қара құйын ғана.

Айдайды өлім ағашқа.

Одаң әрі зырлайды, мақсатына жетіп ап.

Адамды бірақ адамзат

Айдайды күштеп анчарға,

Бас иіп, анау жол шекті,

Уланып қайтты ертеңіне.

– Дұрыс,– деді Асқар, орыстың таза тілімен айтқанына сүйсініп.

– Учитель айтады: Анчардың ыстық құмда өсетіні, қасына барғанда уландыратыны қате,– дейді.

– Олай болмас,– деді Асқар,– Пушкин білмей жазбаса керек еді ғой.

– Білмей жазды дейді учитель. «Ол кезде Анчарды солай түсінген» дейді. Анчар екіге бөлінеді,– дейді, біреуінде аздап у болса керек, ал, біреуі усыз,– дейді.

Ботагөз екі түрлі Анчардың атын жатқа айтайын деп еді, ұмытып қалды.

– Қазір айтам,– деді ол ілулі тұрған сумкасына жүгіріп барып, тетрадын суырып ап,– міне!..

Ботагөз саусағымен нұсқаған тетрадтың бетіне Асқар кезін салса, латын әрпімен жазған екі термин тұр екен. Біреуі–«антиарис токсиксариа». Екіншісі–«антиарис интоксиа».

Екеуінің қайсысы улы, қайсысы усыз екенін Ботагөз айырып бере алмады.

– Учитель айтады,– деді ол ыңғайсызданып,– Анчар ыстық құмда, шелде емес, нағыз жаңбырлы, шепті жерде еседі,– дейді.

– Солай ма екен?

Ботагөз «солай» деген жоқ.

«Бәсе,– деп ойлады Асқар,– айтам ғой, сенен кісі шығады деп. Әлі төртінші класта оқиды, мұның ойлап жүрген жерін қара... Бұл ма, бұл болашақ ботаник...»

6

Асқар тағы да бірдеме дегелі ыңғайлана беріп еді, есік алдынан тықыр естілді. «Бұл кім?» дегендей, Ботагөз де, Асқар да есікке қарай қалғанда, аяғында ақ пимасы, үстінде жамаулы шолақ, сары тоны, басында құлақшыны бар, сақал-мұртын қырау басқан бір орыс үйге кіре берді.

– Здравствуйте, Бота!– деді ол, есікті жаба беріп.

– Здравствуйте, дядя,– деп жауап берді Ботагөз.– Балтабек қайда?– деп сұрады орыс.

– Бір жұмысым бар деп кетіп еді, кешікпей келер, отырыңыз!

Орыс босағадағы сандыққа отырды да, құлақшынын шешіп, тоңының түймелерін ағытып, қалтасынан темекі салған кисетін алды. Үйдің жылуынан оның сақал-мұртының қырауы еріп, тамшылай бастады. Асқар тани кетті: Кузнецов.

Өткен жаз темір дүкенінде арбаларының шинін тарттырып алғаннан кейін, Кузнецовтың кім екенін жорамалдай тұра, Асқар одан қайтып соқпаған. Оның бұлай сырғақсуына екі себеп болған: бірінші – бір келгенінде Балтабекке Кузнецовты шырамытқанын Асқар айтқанда: «болса болар,–деген Балтабек,– патшаға қарсы боп жер ауып келген орыс деп жүр ғой осыны. Патшаға қарсы екенін оңашада жасырмай: «оны құлатпай, сені мен біз сияқтыларға жарық өмір жоқ» деп отырады. Оның сөзіне қарасаң, өкіметке кедейдің өзі ие болу керек».

«Саясаттан тысқарымын, менің міндетім: жұртқа өнер-білім ғана жаю» деп ойлайтын Асқар Балтабектің мына сөзін естігеннен кейін, Кузнецовтан сырттай безініп, оған жоламайтын бір себебі осында. Екінші себебі – өзін бұқарашыл адамның бірімін деп ойлай жүре, Асқардың кеудесінде «көп білем» деушілік болушы еді, оқымаған біреумен кездессе, ол өзін одан жоғары қойып сөйлесетін еді. Баяғы Омбыда оқып жүрген кезінде, пристаньда жолыққан шақтарында, Кузнецовтың қанаушы және қаналушы тап туралы айтатын сөздеріне де ол менсінбеген көзбен қарап: «Осы неге ақылдымсиды» деп ойлайтын, өзінен оқуы аз деп түсінген одан ақыл алуды намыс көретін. Сол намыс оның бойынан әлі де кеткен жоқ-ты.