Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Солай жолағысы келмей жүрген Кузнецов Балтабектікіне келе қалған соң, Асқардың онымен ептеп қажасқысы келді.

– Кешіріңіз,– деді ол, шылым бұрай бастаған Кузнецовқа,– мен сізді білетін сияқтымын.

– Қалай?–деді Кузнецов.

Асқар Омбыда болған оқиғаны қысқаша еске түсірді.

– Сондағы сіз бе едіңіз?– деді Кузнецов.

– Ие, мен едім, Григорий Максимович.

– Ендеше, неге амандаспадыңыз менімен?

– Кешіріңіз, танып алмай бассалуға қымсындым. Қол алысуға рұқсат етіңіз!– деп Асқар түрегелді.

– Кешірілмейтін іс,– деді Кузнецов та түрегеп, қолын ұсынып.– Танымаған мен айыпты емеспін, таныған сіз айыптысыз.

– Мойныма алам.

Екеуі қолдарын қатты қыса амандасты.

Саяси сезімі әлі оянбаған Ботагөз, олардың қашаннан таныс екендіктерін сөздерінен ести отыра, мән берген жоқ. Тек, оның ұққаны: «осы екі адам ұзақ ажырасып жүріп көріскен, сондықтан сөйлесетін сөздері көп болу керек».

Сондай ойға келген Ботагөз, бөгет болғысы келмей, түрегеп, ілулі тұрған күпісін киді де:

– Ағай,– деді Асқарға,– көрші үйдің қызында оқу кітабым бар еді, соны алып келе қояйын.

– Барыңыз.

Ботагөз шығып кетті.

Қолдарын жазып, қатар отыра беріскен екеуінен, Григорий Максимович бұрын тіл қатты.

– Сондай бір жігіт есімде бар еді де, дәл сіз деген ойымда жоқ еді,– деді ол.– Омбыдан оқып келгеніңізді, кедейдің баласы екеніңізді Балтабектен естідім. Сол жігіт болар деген ойыма да келген жоқ. Ал, енді, айтыңыз мән-жайыңызды!..

Омбыда айрылған күннен бергі көрген-білгенін Асқар Кузнецовқа қысқаша айтып берді. Өз көргенін Кузнецов та қысқаша айтты.

Асқардың идеологиясы қай бағытта өскенін білмейтін Григорий Максимович, танысқан бірнеше жылғы сөздерден кейін, ойын мөлшерлеу мақсатымен, ауылдың хал-жайын білгісі келген адам боп, бірсыпыра сұрау берді. Ол сұрауларға Асқар іркілмей тура, ашық жауап берді. Осы жауаптардан Григорий Максимовичтің аңғарғаны – мына, алдында отырған жас учительдің бар арманы,– халқын бақытқа жеткізу. «Бақыт» деп оның түсінетіні – оқу. Ауылда бірі ;жеп, бірі желініп отырған екі тап барын ол жақсы аңғарады. Жеп отырған таптың сүйеніші патша өкіметі. Оған куә: Итбайдың, патшаның ауылдағы қолшоқпары болуы, сондықтан да губернатор оны Романовтардың 300 жылдық тойына шақырды. Асқардың жақтайтыны – еңбегі желініп қорлықта отырғандар. Сол қорлықтағылар қайтсе адам қатарына кіреді деген сұрауға оның берер жауабы – оқу-білімге тарту. Бірақ қазіргі жағдайда, ондай талаптың бос қиял екенін де ол білмейтін сияқты емес. Оның алдында жер мен көкті тұтас қапсырып, ілгері аттауына кедергі боп, «не істеу керек?» деген зор сұрау тұр...

Асқармен кеңесіп отырып, оның жанын азаптайтын осындай ойлары барын көрген Григорий Максимович Асқарды сынап та, расымен берген сұрауларына да тура жауап айтпады, айтқысы келген жауаптарын жүре, сынаса кеп айтуға ойлады.

ТӨРТІНШІ ТАРАУ

СЫЗДАҒАН СЫРҚАТ

1

– Һок былай, һа!..– деген дауысқа шанада қалғып келе жатқан Кошкин оянып кетіп, былшық басқан қызыл көзін кең ашып алдына қараса, көшірі тоқтап тұр екен. Өткен түні қонған қаласынан арақты ішіп-ішіп сілесі қатып құлаған Кошкин, таңертең тұра похмель жасаймын деп, жарты бөтелкені тағы да төңкерген еді. Сол арақ бойын алып кетіп, шанаға мас боп мінгенде, қаладан шыға ұйқыға кіріскен.

Арақтың уыты сіңген миы Кошкин оянған соң да зырқылдап, басына түк ой келтірмеді.

Ашқан көзін қайта жұмып, тұмсығын тонының жағасына суға түскен Кошкиннің құлағын көшірдің «һа, һок!» ызыңы қаққасын:

– Немене?– деді ол бетін ашып, көшіріне.

– Мына бір сиырлардың, жол бермей тұрғаны.

Зырқылдаған басы денесін зілдей басқанмен, Кошкин бойына бар күшін жинап:

– Кәне!..– деп түрегелді де,– башка ауырады,– деді тәлтіректеп құлай жаздап,– похмель болса!..