Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Губернаторға сен ат бермеймін айтқан. Аята не харашо... Башка далой болады осы диялада, мен саган айтады. Ей богу! Жаман! Сен урядникке против болган. Поетапом Сибирь атправить кылады! Понимаешь!

– Ақ жұмысыма басым кетсе, құдайдан күттім.

– Какой кудай саган? Патша – кудай. Начальник – кудай. Мен саган айтады... начальникке против болган – шайтандікі бала болган айтады. Мен саган айтады. Урядник писайт кылган. Саган Омбы пакет барады.

Амантайдың жүрегі аздап сескенейін деді. Оған екі ой келді: біреуі – «аузы кең неме еді, мені қорқытып бірдеме жалағысы кеп отыр ма?», екіншісі–«кім біледі кәпірді, көрсетсе көрсетеді де. Басымды шатаққа салып жүрмесе жарар еді».

– Пакет қайда?– деді Амантай.

– Менікі қолда...

Желімі жапсырылмаған бір конвертті столдың тартпасынан суырып ап, Горбунов Амантайға алыстан көрсетті де, қайта орнына салды.

– Сенікі бас осында.

Амантайдың күдігі күшейді. «Не істеймін?»– деген ой келді оған,– «әлде бірдеме беріп көзін жоғалттырсам ба екен?.. Жоқ, аққа зауал жоқ деген. Ісім ақ, не істейді?..» Амантайдың ойы қорғасындай толқып тұрғанын Горбунов сезді.

– Мен сені жәлейіт кылган. Грех болады ойлаган... Көзі көрді. Теперь сам знаешь.

«Теперь сам знаешь»– «ақша берсең пакетті жыртам, әйтпесе, жіберем» деген сөз екенін Амантай білді.

«Жоқ,– деді Амантай ішінен, өзіне өзі, Горбуновтың түлкідей ойнақшып күлімдеген көзіне қарап тұрып,– ақтан өлсем өлейін. Ақ ісіме неге пара берем? Мал басқа тебер!»

Горбуновтың көрсеткен пакетінде Амантайға арналған қағаз жоқ еді. Оның ат бермеуі туралы урядник Горбуновқа айтқаны болмаса, қағаз жазған жоқ та. Горбуновтың өзіне де пакет дегенді ойлау Амантайдың кескінін көргесін түсті.

Үрейлендіріп мойнын ием бе деген Горбуновтың айла қақпандарына Амантай түспеді.

– Болыста жұмысым бар еді,– деді ол Горбуновқа енді сөйлесудің қисынын таппай, есікке қарай жөнеле беріп.

Горбунов Амантайды есіктен шыққанша жаман көзімен жөнелтіп салды.

«Итбай жылы жауап берер деймісің?– деген ой келді Амантайға тысқа шыға,– сонда да әдейі келгесін кірейін, нем кетіпті!»

Амантай Итбаймен араз еді. Амантай кедей шаруалы адам. Солай бола бұла «туысым бір адамнан кем емес», деп санаған ол, кеудесін жас күнінен біреуге бастырмады. Итбаймен ол тұстас еді. Жұртты ықтырып ұстаған Итбай, Амантайды да қорғалатам деп еді, оған Амантай көнбеді Тілге көнбеген адамға Итбайдың қолданар шарасы: малын ұрлату, қара басына пәле салу болатын. Итбай Амантайға осы екі әдістің екеуін де қолданды. Астынан бір жақсы атты, қолынан бір жақсы құсты кетірмейтін Амантайға, Итбай атын да, құсын да тартып алып, талай зорлық істеді. Сөзін сөйлейтін ауылнай билерге өтірік акт жасатып «ұры» деп те көрсетті. Амантай оған сонда да иілмей, көптің қолдауымен «жарға жығылар» деген істерден де құтыла берді. Итбайдың Амантайға ең соңғы істеген қастығы – Амантайдың жерін переселенге беру еді. Итбай үйіне Амантайдың келу себебі осы жерге байланысты.

Амантай етігін ауыз бөлмеге тастап, төргі бөлмеге кірсе, үйдің ішін айнала отырған лық толы халық дуылдаған кеңесте екен. «Ассалаумағалайкүм!»–деп дауысын көтере берген мұнын, сәлемін ешкім ести қойған жоқ. Кіргенін елеген жанды көрмеген соң Амантай босағаға отыра кетуге бір ойлады да, сол арадағы Атығай мен Керейдің ақсақал-қарасақалы түгелге жақын болғандықтан, айнала қолдасып өтті. Ортарақ кезде ұшын қырыққан дөңгелек ақ сақалды, ала шапанды, сәлделі бір жат адам отыр екен. Ол Амантайға қолының ұшын ғана ұсынды да, кескініне қарамады. «Қолы мақтадай мап-майда, мен көрмеген бұл қай молда екен?»–деп ойлады Амантай. Қолдасып болғаннан кейін ешкім қағылып орын бере қоймаған соң Амантай есік алдына, ең шетке отырды.

Итбай оң жақ босағада қымыз сапырып отыр екен. Амантайға ол иегін қақты.