Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Апанға кірген қасқырдай қостың тар аузынан шөпшілер еңбектеп кірді. Асқар да кірді.

Босағада құрысып жатқан үлкен қара торсықты Темірбек тартып алып, түбін сығып тоңқайтып еді, бырылдап қою, ащы іркіт шықты. Быжылдап, көпіршіп тұрған іркітке ешкім қолын созбады.

– Маған берші!– деді сусаған Асқар.

Сусаған екпінмен Асқар тартып кеп қалып еді, удай іркіт өңешін тіліп кетті. Екінші жұта алмады.

Шөпшілер қосқа келгеннен кейін, бурыл сақал біреуі күп-күрең боп тер аққан бетін бөркімен сүртіп, жамбасынан қисайып жатқанын Асқардың көзі шалған еді. Сол шал, дуылдап кеңесіп отырғандардың біреуін иығынан тартып, бірдеме айтуға оқтанды да, қарлыққан дауысы дірілдеп, сөйлей алмай ернін жалап, қақырынды.

– Осы шалды,– деді Темірбек түйілген қабақпен,– ораққа салмайық, ауырып жүр, жата тұрсын дегенімде, «ақыны бірдей алады, бірдей жүрсін!» деп болмадыңдар, көрмейсіңдер ме, титығына жетіп қалғанын!

Үрейленген көздер, күрең түсі сұрлана бастаған шалға үңіліп еді, бет пернесі бұзылып барады екен.

– Өліп кетпесін осы шал,– десті әркімдер күбірлесіп.

– Су...– деді шал дыбысы әрең шығып, ернін тамсанып. Темірбек бөшкеден су әкеліп, ағаш аяқпен аузына тосып еді, ұрттаған судың жартысы жұтылып, жартысы езуінен төгіліп кетті.

– Мына кісі өліп барады!– деді Темірбек шегіне беріп,– неғып отырсыңдар, келіңдер!

– Қамамаңдар, ыстық өткен шығар, дамылдасын.

.

..Шал өлді!..

– Жасы алпыстан асқан кісі еді,– деді біреуі, қатын-баласы жоқ. Ес білгелі Итбайдың есігінде жүрді. Биыл, шөпке жарамас дегенде, Байсақал: «әлі де бір жігіттің күші бар» деп болмап еді. Өзі де Байсақалдың жұмысын өз жұмысындай көретін бір сорлы еді; ерте тұр, кеш жат деп дамыл бермейтін. Үш-төрт күннен бері сырқатпын деп денесін зорға сүйретіп жүр еді, титығына жеткен екен ғой!..

– Бәріміз де бұл қалыпта осы жаздан қалмай өлеміз,– деді біреуі,– е, өлмегенде қайтеміз, ащы іркіттен басқа татарымыз жоқ. Көл-дария боп жатқан құдайдың қымызы да бұйырмайды. Сықпа құрттан басқа шайнама көрмейміз!

Шөпшілер солай керілдесіп жатқанда, арба дауысы естілді. Өлген шалды тастап, бәрі тысқа жүгіре шықты. Қоста Асқар-ақ қалды. Арба қостың сыртына тоқтады.

«Өлгенімнің өзі жақсы болды» дегендей кескінмен демсіз жатқан шалдан көзін аудармай, ауыр ойда отырған Асқардың құлағына сырттан шалынған сөздер:

– Әкелгенің осы ма?

– Айраннан басқа ас бізге арам ба?

– Айранның өзі де ашыған айран ғой, тым болмаса тұщысын неге әкелмейсіңдер?

– Қымыз қайда? Әкелеріңе күнде ас бересіңдер ме, бір жұтым бізге татырмайтын?!

– Нан қайда?

– Ет бізге арам боп па? Ала жаздай қызыл тістегеміз жоқ!

– Ит деп білесіңдер ме бізді? –

– Кеңірдегіңді суырып алайын ба?

Жанжал көбейді. Ас әкелгеннің бірдеме деген сөздерін шөпшілер шулап естіртпеді.

Біреуді біреу ұрып жатқан сықылды болғасын, Асқар далаға жүгіре шықса, Темірбек біреуді алып ұрып тепкілеп жатыр екен. Өзгелер арашаламағасын, Асқар арашаласа – Байсақалдың Елікбайы! Бет-аузы көкала қойдай, мұрнынан қан дірдектеп тұр.

– Мына Асқар болып, жаның қалды,– деді Темірбек жұдырығын безеп,– әке-бабаңның аузын... Құныңды бір-ақ беретін!.. Жұмысыңды істейміз... Аштан қатыратын әкеңді өлтірдік пе, әкеңнің аузын...

Темірбек тағы ұмтылды. Асқар жібермеді. Кескініне қараса, Темірбек қанын ішіне тартып алған екен. Егер жіберсе, Елікбайды жеп қойғалы тұр. Темірбектің Асқар көрген бір ерлігі осы.

Екінші ерлігі – Кенжетайды урядник соққыға жыққан күні түн ортасы ауа Асқар пәтеріне қайтты. Есікті кеп тақылдатып еді, қатты ұйқтап қалған ба, болмаса бір жаққа кеткен бе?– күзетші ашпады. Ондайда, Асқар Итбай үйіне барып жататын. Сол дағдымен Асқар Итбай үйіне келсе, қораның қақпасы ашық тұр. Итбайдың ағаш үйінің есігінің маңдайшасында ылғи панар жағылып тұратын еді. Есікке жақындай берсе, босағасында біреу тұр, қолында балта. Зәресі ұшып кетті.