Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Үйге кіргендегі Амантайдың ойы – басын кесіп алса да Итбайды бір тілдеп шығу еді, аузына келген сөзін бөгемей, көкірегін кернеген ызаның уын лықылдатып құсу еді. «Жат жерден келген қадірлі кісі бар,– деп ойлады ол кіргеннен кейін,– ұят болар, жұқалап айтайын». Атын мініп кеткенін Амантай Итбайға сыпайылап айтайын деп еді, Итбай мұны елемеген кісі боп, бетіне қарамады.

– Кішкене шаруам бар еді,– деді Амантай Итбайға, аз отырғасын.

– Уақытым жоқ, бірде келерсің дедім ғой мана.

– Айтайын дегенім: мініп келген атым жоқ.

– Маған оны не қыл дейсің? Байлап қойсаң еді, кетіп қалған шығар, үйге келген кісінің атына мен күзетші бола алмаймын!

– Сенің балаң мініп кетіпті.

– Аузыңның қанын жақпай аулақ жүр. Бұл үйдің баласының өз жылқысы да мінуге жетеді. Егер бергенің болмаса, шықшы үйімнен, жарықтығым, қонағымның мазасын алмай. Е, тәйірі, бір пәлеге қалған екем ғой, жабысып айрылмайтын!.. «Кет» дегенде ит те кетеді.

Кет үйімнен, кет деген соң!

Итбаймен жанжал сөздерге келген Амантай тысқа шықса, Темірбек қар төгіп келе жатыр екен.

– Әй, тоқташы, жиен!

«Не айтасың» дегендей, Темірбек кідірді.

– Мына Итбайдың үйіндегі сәлделі қарт кім?

– Ғайнолла хазрет.

– Ол кісі қашан келген?

– Бүгін үш күн болды.

– Шақырып әкелді ме? Өзі келді ме?

– Жолға жүретін болғасын, патиқасын аламын деп Итбай шақыртқан білем. Ептеп ауру-сырқауды да қарай ма, немене?

Амантайдың сырт естуінше: «Ғайнолла хазреттің үшкіргені ем, не сырқат болса да жазбай қоймайды». Осы хабармен талай сырқаттың «хазретке барам» деп кеткенін Амантай көрген. Олардың кейі жазылып, кейі жазылмайтын. Ғайнолланың «әулиелігіне» шек келтіргісі келмегендер: «садақаны аз беріпті» деп сырқат адамның езін кінәлайтын.

Пірәдәр боп қол тапсырған адамдар Ғайнолланың емшілдігін айтып келетін. Ол кеңестерге құлағы қанған Амантай, хазретті бір көруге құмар да. Кейде ұстап қалатын басының сақинасын «Ғайнолла көрсе жұлып алар еді-ау», деп ойлайтын.

Ғайнолланың тұрған қаласы онша алыс болмағанмен, шаруа жайы келіп оған бара алмаған.

«Енді сәті келген шығар» деген ой түсті Амантайға, Ғайнолла екенін есіткесін. «Бірақ зікіріне қалай түсем? Қиын-ау үшінші рет баруым әлгі үйге!.. Қиын болса болсын, Тұяқ үйіне қонайын да, егер зікір салса, түнде кеп отырайын».

Сол арада Итбайдың баласы мінген аты кеп қалып, Амантай Тұяқтікіне қонуға кетті.

4

– Әй, Асқар!–деді Темірбек, күн батып бара жатқан кезде, школ алдынан түйесін жетектеп өте беріп, екі қолын қалтасына салып, есік алдында аяңдап жүрген Асқарды көріп.

Асқар жалт қарап тұра қалды.

– Мана Кенжетай келіп кетіп еді, сен ол кезде бала оқытып жатқасын жолыға алмады. Апам шақырған екен сені. «Кенжетайдың тәуір болған тойына келсін» депті.

– Сен барасың ба?

– Бармаспын. Әлі жылқыларға шөп те салғам жоқ. Іңірге шейін жылқыны жайлаймын да, жатқанша қар төгем.

– Ертең төксең болмай ма?

– Ертең боран болмасын қайдан білейін.

Темірбек жүріп кетті.

«Бұл өзі бір қызық жігіт,– деп ойлады Асқар,– сырт қараған адамға: тұйық, топас, алып қара күштен басқа бойында түк қасиеті жоқ сықылды. Кісіге онша үйіріле қоймайды. Жөнді сөйлеспейді. Жөнді күлмейді. Қайғыдағы адамдай үнемі қабағын жауып, тұнжырайды да жүреді. Жиын жерде қалжыңбас бозбалалардың қол жаулығы. Оған намыстанбайды, ашуланбайды. Келген кезде мен мұны не мылқау, не есуас деп ойлайтын ем. Бертін келе олай болмай шықты...»

Асқардың ойына өз кезімен көрген Темірбектің екі оғаш қылығы түсті:

Біреуі – өткен жаз. Асқар жолаушылап салт келе жатса, жолда шөпшілердің қосы тұр екен. Күн қайнаған ыстық болғандықтан қосқа бұрылып еді, жолаушыны таңсық көрді ме, болмаса тамақ мезгілдері ме?–шалғыларын иықтарына салып, шөпшілер де қосқа аяңдады. Ағаштың бұталарын түйістіріп, сыртына шөп жапқан қосқа Асқар мен шөпшілер бірдей жетті. Ішінде Темірбек бар.