Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Жігіт түп жібі үзілген жетекті байлайын деп еді, таяқ жеген түйе бір орнында тұрмады.

– Енді қайтейін, ойбай?–деді жігіт долданып, Амантайдың жігітке көмектескісі келді.

– Мен ұстайын басын,– деді ол қасына барып.– Сен байла!

Жігіт жауап қатпастан Амантайға бұрылып бір қарап, түйенің басын ұстатты да, түп жіпті байлауға кірісті.

Жігіттің үстінде тысы тозған қой жүні күпі, бұтында тері шалбар, аяғында табандатқан ескі қара пима екен. Сирағын көтерген кездерінде шалбар ішінде дамбал жоғы шалбардың айырылған ауынан көрініп тұрды.

Жігіт біраз азаптанып, жетегін байлады да түрегелді.

– Шырағым, кім баласысың?– деді Амантай, жігіттің жүзін шырамытқандай.

– Тұяқтың,– деді жігіт.

– Атың кім?

– Темірбек.

– Алда, шырағым-ай, жиенім екенсің ғой!– деп Амантай қайта қолдасты.

Амантайдың әкесі Тұяқтың туған нағашысы болатын. Сондықтан жасырақ кездерінде Амантай мен Тұяқ ілік-шатыс боп жүріп бертінде суысқан. Тұяқ Итбай аулына көшкелі Амантай қатынасқан жоқ та. Көшкен кезде Тұяқтың балалары жас болатын. Темірбек ол жылы 8–9 жаста да. Амантай оны әкесіне тартқан кескінінен шырамытты.

Күпінің екі жаққа қарай жайылған ашық жағасынан көрінген Темірбектің төсіне Амантайдың көзі түсіп еді, күп-күрең, боп, құстың етіндей бөртіп тұр екен. Аяз жалаған екі бетінің терісі қабыршақтанып, кескіні қап-қара. «Адам өзгереді екен-ау!– деп ойлады Амантай,– жасында бетінен қаны тамған қызылшырайлы бала еді!»

– Насыбайың бар ма, отағасы?– деді Темірбек, туысқан көңілмен шүйіркелесіп сөйлескісі келген Амантайға езеурей қоймай.

Амантай шақшасын алып берді.

– Жұмыстан көк жұлын болып өлер болдым,– деді Темірбек насыбайды молырақ қып ерніне атып,– биыл құдайдың қысы да қағынып кетті. Соғып тұрған ылғи бір үскірік. Малдың қорасын тазалап, шөп салып суарудың өзі діңкеңді қатырады. Оның үстіне мына бір қар төгу де бәле болды. Ала сәуледе тұрғаннан ымырт жабылғанша тізе бүгу жоқ. Бүгін оразамды да ашқам жоқ.

– Қашан тұрып ең мұнда?

– Биыл бесінші жылға кетті.

– Қысыңа не аласың?

– Бір құнан өгіз.

– Арзан ғой оның.

– Арзан болғанда не істейсің? Кесіпсіз үйде отыра алмайсың. Басқа барар жер жоқ.

Амантайдың сырт естуі – Тұяқ балаларының ішіндегі иіс алмасы осы Темірбек еді. «Онша боз ауыз емес екен» деп ойлады Амантай.

– Боратаның сыртында тұрған шаналы жирен қасқа атты көрдің бе?–деп сұрады Амантай одан.

– Көрдім. Осы үйдің бір баласы, әлгінде, міне жөнелген.

– Қандай бала?

– Он жеті, он сегіздегі жігіт.

– Ол қайда кетті?

– Мына, алдыңғы ауылға беттеп кеткен, қайда баратынын білмеймін.

– Е, есі дұрыс неме ме? О не қылғаны, біреудің атын сұраусыз мініп?

– Бұл үйдің балалары сұрамай да міне береді.

– Қап, иттің баласы-а, ә? Басынуын қарай көр!

Темірбек шарбақ ішінде тау-тау болып үйіліп жатқан қарларға айнала қарады да, Амантайға: «енді жұмысыма барайын» деген кескінін сездірді.

– Қош,– деді онысын түсінген Амантай,– Итбайға баласының қылығын айтқалы үйге қарай аяңдап.

Үйге кіре бергенде, Амантайдың құлағына, оқылған құранның сарыны естілді.

«Ағузы белләһи минәшшайтан ер-ражим...» – деді Амантай ауыз бөлмеге етігін тастай беріп, күбірлеп. Бұл төр үйге кіргенде аят оқылып болып, жұрт қолын жайып жатыр екен. Алдарында еттің дастарқаны.

Босаға жаққа отыра кетіп, басын салбыратып, Амантай да қолын жайды.

Батасын оқып болып, басын көтерген Амантайдың көзіне манағы танымайтын сәлделі ақсақал тағы да түсе кетті.

Сәлделі кісі ернін анда-санда бір қимылдатып, ұзақ отырып, жұрттың қары талған кезде алақандарын маймитып әкеп бетін сипады.