– Шүкір!– деп ерні қыбыр ете түскен Ұлберген, шамның жарығы күңгірттеу болғандықтан амандасқан адамның кескінін айыра алмай, қадала қарауды ерсі көріп, көз

қырын салып аз отырды да,– осы сен, нағашым емеспісің?–деді бір кезде.

– Ие Амантаймын. Дені-қарын, сау ма, аман-есен отырсың ба?

Амантай мен Тұяқ жас кездерінде егіз қозыдай еді. Ұлберген түскенде Амантай қосшы болып алысып келген. Нағашылық, құрбылық, татулық – бәрі бір жерден шыққасын, үшеуі жандай дос-ты. Бертін келе қоныстары алыстағаны болмаса, араларын салқындататын ешбір реніштері болып көрген емес-ті. Тұяқ өлгеннің артынан Амантай бата оқып бір келіп, содан кейін араласпаған. Ұлберген Амантайды кейде сағынатын. Көргісі келген күндерінде, кейде Амантай оның түсіне де кіретін. «Неғып бір көрінбес екен?» – деп ойлайтын ол. Сондықтан, амандасқаннан кейін Ұлберген көзіне жас алып, жаулығының ұшымен сүртті. Амантай да өткен күндерді еске түсіріп, күрсінді.

Амантайдың бұл келуі күтпеген жерден болды. «Бәрекелді-ай,– деді Кенжетай ішінен кейіп,– әлдеқалай дәм айдап бір келе қалғаны екен, сыбаға беретін мүшелі астың, реті жоқ. Бұл сүйекке таңба болды!..»

Бірақ тырбанғанмен, намыстанғанмен қолдан келері аз болғасын, ас орнына қасын беруді ойлап, үйдегілермен қабаттаса Кенжетай да Амантайға жалпаңдап амандасты. Амандық-саулық сұралып болғасын, Ұлберген жаңадан шай жасап, нан турап, Амантай қанып ішті.

– Кеш жарық!– деді тағы біреу кіріп, дастарқан жиналып болған кезде.

– Жоғары шық!–дегенмен оған төрде отыра қоятын орын жоқ еді. Сондықтан ол ашаның түбіне кеп, шешінбей, жүресінен отырды.

– Таныспадық. Жол болсын?

– Әлей болсын. Атығаймын, жолаушылап келем. Ел жағыма бара жатырмын.

– Шешін, жолаушы болсаң, асқа қара!

– Алла разы болсын. Қазір жүрем. Ана жігітте бір жұмысым бар еді.

«Атығай» иегімен Асқарды нұсқады.

– Оңаша ма?– деді Асқар.

– Осында айтсам да болады. Айтайын дегенім: ініме бір қыз айттырып ем. Малын дендеп беріп болып ем. Соны қашан алудың жағдайын сөйлесе барып жатқанымда, түнде кеп бір топ жігіт тартып алып кетті. Бізді байлап тастады. Артынан сұрастырсақ: мына Итбайдың нағашысы екен. «Арамызда сөз болған жоқ еді» деп құдам зарлайды. Содан теңдігімді әпер деп Итбайға келіп ем, «алып қаш деген мына мен!» деп кеудесін қағады. «Неге?» десем: «былтыр қаршығаңды сұратқанымда бермегенсің, білгеніңді қыл!» дейді. «Анау-мынау» деп ем, жауап бермей, қуып шықты. Енді басым кетсе де осының соңына түскелі отырмын. Не алсаң да бір арыз жазып бер, губернатор келгенде ұсынайын...

– Кеш жарық!– деді осы кезде тағы біреу кіріп.

«Жоғары шық» деп оған ешкім айтқан жоқ.

– Ағайынды екі жігіт ем,– деді ол амандасып болға сын,– ағам өлген еді. Үш баласымен қатыны қалған еді. Жасы 37-де, байға тимеймін деп отыр еді. Аруақ сыйлағасын еншім басқа болса да, күтіп отыр ем. Соны кеше ауылнай кеп, қасымыздағы көрші ауылдың бір атқа мінеріне зорлап апарып қосты. Болыс осылай істе, деп айтты дейді. Соны білейін деп болысқа келсем, «жесір қатынды жемдеп соғымға соясың ба?» деп мазақ қылды. Осында жақында ұлық келеді дегенмен бір арыз жаздырып алайын деп ем, әлгі бір бала оқытатын жігіт бар дегенге, сол арыз жаза біледі дегенге іздеп келіп ем, ол қайсың?

– Мен,– деді Асқар.

– Жеңге түгіл шешемізді байға еріксіз зорлап берген, біздің не жанымыз бар,– деді біреу.

– Соғымға сойғалы отырған биемізді ұрлап әкеткен ізімен қуып барып та, Итбайдан жауап ала алмағамыз,– деді екінші.

– «Менің сол жаққа шошытып жіберген түлкім еді» деп, қақпаныма түскен түлкімді де тартып алған,– деді үшінші.

– Ондайды айта берсең ат беріп сатып алған бүркітімді де: «былтырғы қашқан бүркітім» деп, тартып алған жоқ па?–деді төртінші.

– Жалғыз тоқтымды шөпшілеріне ұрлап сойып бергенде де сұрап бара алмағам,– деді бесінші.