Жол жүретін болғасын Итбай қысыр байлатты деген хабарды Амантайдың құлағы шалған. Отырған соң оның көзі Итбайдың алдындағы шараға түсіп еді, қымыз шүпілдеп толып тұр екен. Аржағында үйдің босағасындағы жуан ағаш қазыққа байлаған бір үлкен қара сүйретпе тағы да иіндеп, лықылдап тұр.

Жаңа ыдысқа ашыған қымыздың исі мұрнына келгенде, Амантай одан қанып ішпеймін деп ойлаған жоқ.

– Амантайға әперіп жіберші мына аяқты!– деді Итбай, кішкене кетік қара аяқтың түбіне бір шәшкеге толмайтын жарты ожау қымыз құйып.

Бүркітбай әкеп берген қымызды Амантай ауыз тиді де, ішпей қайтып берді.

– Сөйле!– деді Итбай Амантайға, қымызды ішпеуін ұнатпай, тез кетсін дегендей ғып.

– Губернатордың қай күні келетінін білейін деп келіп ем.

– Оны қайтесің?

– Айтатын арызым бар еді.

– Не арыз?

– Мына қар аяғы жіби, жерімізге қала келіп түскелі отыр. Барар жер, басар тау жоқ. Мұңымызды шақ деп ел жұмсады.

– Жер қазнанікі емес пе?–деді Итбай.– Алам десе еркі.

– Ел қазнанікі емес пе?

– Сонда осы жер туралы губернатор сенімен тілдеседі деп ойлайсың ба?

– Е, неге тілдеспесін. Ұлығымыз емес пе, бағып отырған елі емеспіз бе? Мұңымызды кімге шағамыз, оған айтпағанда?

– Арызшыл болсаң Омбыға барып берерсің. Мен үйіме келген қонағымның мазасын алғызбаймын. Маңыма жолаушы болмаңдар...

– Қағаз да бергізбейсің бе?

– Бергізбеймін!

– Оның ағайыншылыққа жата ма?

– Ағайыншылығыңды көргем. Маған өкпең өтпейді! Кеңшілікте шаңыңа ілестірмейтін ең, тарыққанда табайын деген екенсің!

– Онда оқасы жоқ,– деді Амантай түрегеліп,– маған ұсынған найзаңмен Таңатардың төрт ауылын түгел түйрегің келген екен. Біз де кешіп қонған елміз. Көрерміз қырғаныңды.

– Ер болсаң шыда. Ақ үйлі ғып шұбыртып жібермесем менің «Итбай» атым құрсын!

Осы кезде жылқының бір астау семіз етін ауыз бөлмеден екі жігіт көтеріп алып кірді.

– Дәмнен үлкенбісің жарықтығым, дау еншісі басқа. Асқа отыр!– деді көлденең біреу.

– Дәмімнің садағасы кетсін! Шық үйімнен, оңбаған мұндар!.. Тапқан екесін үзеңгі теңестіретін адамыңды!

– Көрерміз, тау құлатқаныңды!

– Күліңді көкке ұшырармын!

Амантай шыға жөнелді.

3

Ашулы адымын үйден шыға жылдамдата басып, Амантай атына барса, қойған орнында жоқ. Мінген атынын, мінезі шәлкестеу еді, және түйеден үркетін еді.

– Апыр-ай, үркіп кетіп қалды ма?– деп ойлады ол, шарбақ ішінде мойындары иіріліп, өркештері тікірейіп тұрған бір топ түйеге көзі түсіп.

Шананың бұрылған ізіне қараса, атты біреу орағытып, жетектеп әкеткен сықылды.

«Өштескен адамның атын, үйіне келгенде Итбайдың жоғалтып жіберетін әдеті бар» деген сөз тиетін еді, Амантайдың құлағына. Сол сөз есіне түскенде оның ойы қобалжи бастады.

– Әй, жігіт!– деді ол, шарбақ ішінде түйеге жеккен шананың қорабына қар күреп салып жатқан біреуге,– бері келіп кетші!

Жігіт адырая бір қарады да, жалпақ ағаш күрекпен қарды бұрқыратып қорабына сілтей берді.

«Саңырау неме ме?»–деп ойлады Амантай екі-үш рет дауыстағанына жігіт келе қоймағасын.

Жігіт үлкен тоқыма қораптың ернеуінен қарды асыра үйіп, түйесін жетектей беріп еді, оқыс тартқандықтан ба, болмаса осалдықтан ба – жетектің бір жақ түп жібі үзіліп кетіп, түйе бір жетекпен жұлқығанда, шана аударылып түсті. Қар төгіліп қалды.

– Әй, қу шұнақ құдай-ай, көзін, шыққыр қу құдай!– деді жігіт кейіп.

Басын тоқтатқанша түйе шананы құлаған қораптың астынан сүйреп алып шықты.

– Өй, ар-рам қат, ар-рам қатқыр, танау құрт келгір, әкеңнің аузын... Ойбай-ай, енді қайтейін, ойбай!.. Құдайы құрғыр, қу құдай, шұнақ құдай!.. Әй иттің ғана малы-ай, шашымды ағарттың-ау, ойбай!

Жігіт түйені ноқтаның сабағымен басқа ұрайын деп сермеп еді, сілтеген жіп иығына тиді. Екінші ұра бергенде, түйе «һап!» деп бетіне жынын шашып жіберді.

– Өй қатпа бол, қатпа болғыр!–деді жігіт, бетіне баттасқан жынды сүртіп.