Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Қаланың ең шетіндегі бір үйден екі құлағы сары ақ ит шабаланып үріп шықты да, шанамен жарысып қалмады. Оның дауысымен жолдан тағы иттер қосылып, біраздан кейін ит саны көбейді. Біреулері аттың тұмсығына қарғып, біреулері шанадағы кісілерге ұмтылғысы кеп, азан-қазан болған иттерді Бүркітбай ермек қылды.

– Наһ-наһ!.. һүрит-һүрит!..– деді ол жақындаған иттерге құнтын сілтеп, өшіктіріп, кейбіреулерін реті келген жерде тартып жіберіп қыңсылатып.

Иттің шуынан Бүркітбай Балтабектің үйіне жақындап барып оралуды ұмытып кетті. Бұрын бірер келіп үйренген ақылды ат, жолаушыларды тұп-тура Кулаковтың үйіне алып кеп, Бүркітбай божыны тежегенше, ашық қақпадан, кең шарбақтың ішіне сып беріп кіріп кетті.

3

Кулаковтың үлкен қарағай үйінің алдында гвардейско-гусарский полктың офицері, Андрейдің үлкен баласы – Алексей Кулаков жүр екен. Оқтаудай бауыры тартылған сұлу боз ат жеккен кісілерге оның көзі түсті де, қадала бір қарап, үйді айналып кетті.

– Міне бір арғымақ офицерің кім? Танимысың?– деді Асқар Бүркітбайға.

– Андрейдің салдаттағы баласы кеп жатыр деген. Өзін бір көрген де едім. Аты Алексей шығар деймін ұмытпасам.

Жолаушылар шанадан түсіп, үйге беттей бергенде, жарты төбесі ашық қораның алдында қайыққа төккен сұлыны жеп жатқан аттардың қасындағы бөренеде отырған Андрей Кулаковты көрді.

– Амандаса кетейік,– деді Бүркітбай.

Андрей ұзын бойлы, екі иініне екі кісі мінгендей, жуан, екі беті шиқандай қып-қызыл, ұйысқан, қысқа, жирен, бұйра сақалды адам еді.

– Здрастий!–деді Бүркітбай, жақындап барып.

Итбаймен көп араласқан Андрей Бүркітбайдың орысша аз білетінін есіне алып, қазақша сөйлеуге тырысты.

Андрейдің қазақша білуі, Бүркітбайдың орысша білуінен артық емес еді. Оның үстіне бір қызық жері – қазақ тілінде «к», «г» әріптері жоқ, қазақ ылғи олардың орнына «қ» мен «ғ» әріптерін қолданады деп ойлайды.

– Здрасти, здрасти!– деді Андрей, орнынан қолымен бөренені таянып тұрып,– Бүркукпай Қоққозыш!.. Итбай атай, бараншук аман?..

– Аман, аман... слау богы.

Асқар да, Бүркітбай да Андреймен қол ұстасып амандасты.

– Зашем пришол?– деді Андрей.

Мән-жайын жата-жастана айтам деген Бүркітбай «зашем пришолға» сасып қалды. Жол-жөнін айтуға тура келді. Бірақ оның білетін сөздері: гауарит, мала-мала, ашат, толда-колда, өткелі, бойдит, тәшшит... деген сықылды азғана сөздер еді. Одан басқа кейбір заттардың атын білетін. Осылай, орыс тілін аз біле тұра, мейлі кім, қандай тілмаш тұрса да Бүркітбай тайсалмай соға береді. Реті келген жерін қолымен, бет-аузымен, денесімен түсіндіреді.

– Омбы ызнайым,– деді ол Андрейге, қолын күншығыс солтүстікке сілтеп,– гүбірнадір көсти Итбай бойдит. Толда урядник мала-мала гауарим, гүбірнадір бойдит...

Андрей жобалап түсініп басын изеді.

– Итбай гауарим, өткелі гүбірнадір бойдит, ашайт бойдит... Мені гауарит, Итбай гауарит, Бүркітбай гауарит арак тәшшит гауарит, Бурабай гауарит...

Бүркітбайға ендігі керек сөз – «купить» еді, оны білетін де еді, бірақ сасып сөйлегендіктен аузына түспей-ақ қойды. Сондықтан ол:

– Мой ләпке пойдом бойдит, мала-мала арак тәшшит бойдит,– деп екі алақанын кезек соқты.

– Арак коп...– деді Андрей, түсініп.

Асқар бұл кеңеске қосылған жоқ.

Бүркітбай келе жатқан жұмысын Асқарға айтқан жоқ еді, ол енді ғана білді. Бүркітбайдың тілі жетпей тұрған жерлерін әуелі айтып жіберуге ыңғайланып, артынан тыйыла қойды. Екі жағынын, да сөзін есту қызық көрінеді оған.

– Күмәгі, күмәгі,– деді Бүркітбай бір кезде қойынына қолын тығып,– песір гауарит, күмәгі Андрей гауарит, дабай гауарит, он гауарит (тағы да «купить» аузына туспей ғап, алақанын соғып) Андрей гауарит, ләпке тәшшит гауарит.

Бүркітбай қойнынан бір қағазды Андрейге алып берді.

– Мен қорды, Бурқуқбай Қоққозыш... қорошо...– деді Андрей қағазды оқып...– Метропан Қабашқын знайт?

– Знайт.

– Поғреп қорғен?..

Бүркітбай басын шайқады.