Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Денесі ауыр, екі беті нарттанған, қара бұйра шашы бар, қара көзді әдемі Амантайды Елизавета көтеріп тұрып бірдемелер сұрап еді, үрейлене қараған бала жауап бермеді.

Елизавета қолынан баланы түсірді.

– Айтасың ба?– деді Кулаков, Қалимаға тағы қамшы көтеріп.

– Айтайын,– деді үрейі ұшқан Қалима. (Ол қорқып, шынын айтты).

...Салт атқа мінген Қалима ақтарды амалсыздан Асандардың қосына апарды. Бұл кезде Асан мен жігіттердің көпшілігі қоста жоқ еді. Ботагөзбен және екі жігіт ұйқтап жатыр. Отта қазанға ет асулы тұр.

– Тұр!– деген қатты дауысқа жігіттер де, Ботагөз де бастарын көтеріп көзін ашып еді, мылтық ұсынған солдаттарды көрді.

– Көтер қолдарыңды!– деген дауысқа Ботагөз де, жігіттер де қолдарын көтерді.

Ақтар қол көтергендерді тінтті, Оларда қару жоқ еді.

Мылтық ұсынғандардың ішінен Ботагөздің танығаны – Алексей Кулаков. Бірақ Кулаков оны еркекше киінгендіктен әуелі тани алмай қалып, денесінен қару қарап сипап жатты да:

– Ә, сен әйелмісің?!–деді таңданып.– Сен Ботагөз емеспісің?– деді ол тінтіп болғасын.

Ботагөз үндеген жоқ.

Ботагөздің қорыққаны: Асқардың хаты төс қалтасында еді. «Соны тауып ала ма?» деп састы. Кулаков мылтық табылмағасын Ботагөздің қалтасын тінтпеді де, қолын түсіруге рұқсат етті.

– Асан қайда?–деді Кулаков, қолын түсірген Ботагөзге едірейіп.

– Білмеймін.

– Мен саған адамгершілік көрсетіп болдым!– деді Кулаков, көзімен атқылап, Ботагөзге,– енді жетеді. Мен енді сенімен тіл емес, мынамен сөйлесем! (Кулаков қамшысын көрсетті). Одан да айт шыныңды!

Шынын айтпаған Ботагөзді Кулаков сабамады.

– Бір жолғы олжаға осы да жетеді,– деді серіктеріне,– қалғандарын тағы іздерміз. Қайтайық!..

ТӨРТІНШІ ТАРАУ

ТОЛҚЫНДЫ ТУ

1

Талай адамды атып та, талай ауылды, талай орманды күйдіріп те Асанды таба алмаған Алексей Кулаковтың «дикая дивизиясы» Байтөбет ауылында үш күн жатып, төртінші күні Қостанайға беттеп жөнелді. Бірақ Байтөбет аулынан әскерін ол түгел әкеткен жоқ, Атаман Шайтановпен жүз казакты қалдырып: «тез арада Асанды ұстап маған алып кел» – деп бұйрық берді, Ботагөзді Кулаков өзімен бірге әкетті.

Ол маңайдың ауылы да, деревнясы да Шайтановтың атына қанық еді, 1918 жылдың қысында бұрынғы Атбасар уезінің Маринский дейтін қаласынын, (қазақша аты «Амантай») крестьяндары Колчак үкіметіне қарсы көтеріліс шығарған. Бұл көтеріліске сол маңдағы көп деревняның крестьяндары, көп ауылдың қазақтары қатынасқан, осы көтерілісті басуға Колчак атаман Шайтановты жұмсап, Шайтанов төрт-бес ай Маринскийді зеңбіректің астына алып, көтерілісті күшпен басқан. Көтеріліс басылғаннан кейін, «еркек кіндікті адам қалмасын!» деген «ұранмен», атаман Шайтанов көтеріліске қатынасқан ауыл, қалалардың еңкейген кәрі, еңбектеген жасынан еркек атаулыны қойдай бауыздап қырған. Шайтановтың айуандық азабын көрген ел – мал-мүлкінен безіп, бет-бетімен қаңғырып кеткен. Сол маңдағы ауыл, деревняға, мәтте далаға сыя алмаған адамдардың біразы Байтөбет маңындағы ауылдар мен деревняларға қашып келген. Олардың кейбіреуін Байтөбет білетін.

Ауылында жүз казакпен қалған атаман Шайтановқа, Байтөбет өзі білетін жасырынған адамдарды түгел айтып, қаннен-қаперсіз боп жүрген олардың біразы ұсталып, атылды. Алды атыла бастаған олардың бірсыпыралары, көрсетуші барын сезіп, қайтадан қашуға кірісті. Шайтановтан сескеніп, олардың жасырынған үйлерінің адамдары да қашты. Сонымен, қашақтың саны көбейіп, аздан кейін бәрінің басы құралып, үлкен жиынға айналды. Асан да соларға қосылды.

– Енді қашуды қояйық,– деп ұйғарысты жиналғандар,– партизан отрядын жасап, Колчакпен соғысайық? Бұл ұсыныс қабыл алынғаннан кейін, жалпы қарасыны мыңға жақын жиын: бас, орта, кіші командирлер сайлап, жиынды әскер тәртібімен белді.

Мұндай құралданған күш жасалып жатқанын естіген ауыл, деревняның ақтардан жапа көрген адамдары жан-жақтан тіленіп келіп, партизан отрядына өздері жазылды.