Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

...Солай, Амантайдың аман болуын іштей тілейтін Асан, «Амантай отряд құрыпты» деген хабарды естігенде шектен шыға қуанды. Онымен хабарласпақ, жалғаспақ боп, ол ат жетер жерге астыртын адамдар да жіберді. Біреулер: «біле алмадық» деп, біреулер: «білдік, бірақ жер шеті – қиянда болса керек, ат жетер жерде емес дейді» деп қайтты.

Жіберген адамдары жете алмағанына өкінгенмен, Амантайдың «бар дейді» деген хабарын Асан көңілге медеу көрді. «Жел болмаса шөп басы қимылдамайды» деген мақал бар деп ойлайды ол.– Мұндай хабар тектен-текке шықпайды, осы сыбыстың шығуы тегін емес. Қайда болса да, бір жерде Амантайдың бары анық. Тірі көрсем!..»

Асанның арманы – Амантайды ғана көру емес. Оның арманы – Асқарды, Ботагөздің сырттан таныстыруымен Кенжетайды аман көру. Ең зор арманы – Совет өкіметінің құрылуын көру. «Қызыл Армия жақындап қалды» деген хабар естілгенде, «Асқарды Қызыл Армияға қосылады» деп сенетін Асан: «аманшылық болса, Ботагөз бен Амантайды Асқардың қолына тапсырсам!» деп үміттенген еді, үмітіне қуанған еді. Қазір ол үміттің бір шетін уайым бұлты басты. «Ботагөз қолда кетті!– деп өкінді ол,– біздің қолға аман келе ме, жоқ па, оны кім білсін! Әй, аман келмес! Үйінде тиыш отырған қатын-қалаш, бала-шағаны өлтіріп кететін ақтар, Ботагөзге рахымшылық істейді деймісің!» Осылай, оның ойын қоршаған қорқыныш бұлтынан, жұлдыздай жылтырап көрінетін жалғыз сәуле – сәби Амантайдың әкесіне аман табысуы. Сәби Амантайдың амандығын, Асан өз амандығынан артық тілейді. «А, жасаған!–деп сиынды, дінге сенетін Асан,– осы тілегімді бер!»

«Ерсіл-қарсыл ағылған ақтардың біреуі жазым қыла ма!» деген қорқыныш Асанның зәресін күнде алады, күн сайын ол ауылынан хабар ап, Амантайдың амандығы үшін, тәңірге күн сайын «тәубә» қылады.

Ақтарға шабуыл жасай отыра, Асан бастаған партизан отрядының және бір қолға алған ісі – күнбатыс жақтан қашқан байларды ұстау.

Қызыл Армияның жақындап келе жатқанын тұрғын ел қашқын байлардан да байқады. Сентябрьдің ортасынан кейін пар жеккен аттарға, грузовик – автомобильдерге мүліктерін тиеп, күнбатыстан күншығысқа ағылған қашқынбайлар қаптап кетті.

Партизан отряды құрылғанша олардың біразы аман етіп кетіп еді, отряд құрылғаннан кейін көбі ұсталды. Оларды қорғауға ақтың шамасы келмеді.

Қашқындардан алған мүлікті партизандар екі жүйеге бөлді. Біреуі – алтын, күміс, я сол сықылды банктік қымбат заттар, асыл тастар; бұл жүйелі мүлік отрядтың штабының кассасына түсті. Екінші – киім-кешек, төсек-орын, ыдыс-аяқ сықылды мүліктер; бұлардың ішіндегі қазынаға жарарлық ете бір қымбаттары болмаса, партизандар бөлісіп алысты. Қауіпті адамдарын партизандар атты, қауіпсіздерін, әйелдерін, балаларын аман сақтады.

Қашқындардың ішінен толып жатқан ұлттың байларын табуға болатын еді: татар, орыс, еврей, башқұрт, шуаш, мордва, қалмақ, қазақ.

Бірақ үй ішімен көшкен қазақ байлары аз кездеседі. Қазақ байларынан қашқандар: өгіз, қой сықылды сауда малын айдағандар.

Бұл қашқындардың:

– Қайда барасың?– дегенде айтары:

– Қытайға.

Ақтардың әскері партизан отрядынан сырғып солтүстік күншығысқа беттеп алыстаған кезде, бір күні қарауылда жүрген Асанның құралды қосыны, ішінде жүк тиеген екі машинасы бар, жиырма-отыз арбалы қашқындарға кездесті.

Құралды адамдарды көргесін олардың керуеніндегі жүк тиеген екі машинасы мылтық атқанға қарамай қаша жөнелді. Есіл ол арадан үш шақырым ғана жер еді. Есілдің сол тұсында көпір болатын, бірақ көпір басында қарулы күзетші бар. Өзге жерде өтетін өткел жоқ.

Машинадағы қашқындар ешқайда бара алмайтынына күмән келтірмеген Асан, ат жеккен арбаларды тоқтатып тексерсе – көпшілігі орыс пен татар екен, ішінде төрт-бес қазақ семьясы да бар.

– Қашқандар кім?– деп сұрады Асан.

– Білмейміз, бізге жаңа артымыздан кеп қосылын еді,– деп қашқындар айтпады.

– Ендеше, маған еріңдер,– деп Асан, оларды көпірге бастап жөнелді.