Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Байтөбет ауылына жетпіс-сексен шақырым қалды деген жерден бастап, «енді анығын білетін шығар?» деп Асқар жолыққан адамнан: «Асанды білесің бе?» деп сұрап еді – «білмейміз!» дегеннен басқа жауап алған жоқ.

«Білмейміз! деушілердің көбі Асанды да, оның басына түскен халды да, Ботагөз жайын да жақсы білетін еді. Олардың білгенін айтпау себебі екеу: біреуі – Асқармен таныс болмағандықтан, оның бұл уақиғаға қалай қарайтынын білмейді, екіншісі – қазақта «көрдім деген көп сөз, көрмедім деген бір сөз» деген мақал бар.

Білгенін білмей қалған жұрттың сөзіне: «бұл қалай?» деп қайран қалған Асқар, Байтөбет ауылына 50 шақырым қалды деген күні таңертең, «бүгін жетеміз» деген оймен асығып аттанды.

Асқар ішінде келе жатқан полк, көптен бері алдынан үлкен қарсылық көрсеткен жау кездестірген жоқ еді. Бұл полктың маршруты: Уфа, Белорецкий, Орский, Қостанай. Осы жолында полк Орскийде Дутов әскерін кездестіріп, үлкен ұрыста бір рет қана болды. Одан кейін шабуыл жасаған үлкен қарсылық болмай, ақтар қаша соғысып сырғыды да отырды.

Байтөбет ауылына 50 шақырым қалды деген күні таңертең аттанған Асқар сол күні Ботагөзге жетіп қонуды ойлады. Алдында бет қайтарар жаудың жоғын білетін командир Асқардың бұл ұсынысына қарсы болған жоқ.

Қонған жерлерінен тан, біліне аттанған олар, алдына разведка жіберіп отырып, шамасы жиырма шақырымдар кезінен, ығында үлкен көлі бар бір шоқ ағашқа кездесті.

Ағаштың ығында шоғырланған адамдарды көрген бұлар, жау ма деп ойланып, сақтанып еді, разведкадан: «Өзіміздің басқа бір полк» деген хабар алды.

249-полк кілең кавалерия еді. Алдында жау жоғын естіген олар, өлең айтқан дауыстары даланы басына көтере, тура кел айналасында тынығып жатқан полкқа беттеді.

Көл үлкен еді. Ортасы жалтыр, айналасына қалын, қамыс шыққан, әр жерде суаты бар. 249-полк осы келді жағалап отырып, тынығып жатқан екінші полкқа жақындағанда: екі қызыл әскер алдына салып айдап келе жатқан біреу ұшырай кетті. Асқар алыстан ол адамға көзін салып еді, үстінде ақтардың солдаттарының киімі бар. «Не соғыста қолға түскен, не шпион болған адамның біреуі шығар?» деп ойлады Асқар.

Ақ-қарасын анықтап тексермей, қызыл әскердің бастықтары ешкімді өлім жазасына бұйырмайтынын білетін Асқар, айдаған адамды қызыл әскерлер атуға апара жатқанын көре-тұра: «ісіне лайық жаза алған шығар?»–деді ішінен.

Айдалған адамды, мылтық ұсынып әкелген екеуі көл жағасына апарғанмен, қастарына келіп қалған 249-полк өтіп кетсін дегендей атпай тұрды. Айдалған безеріп тұрды да жылап жіберді.

«Асқарды да көре алмай елдім ғой!..»– деген дыбыс шалынды Асқардың құлағына, ұсталғанның аузынан.

– Жолдас командир!–деді Асқар, атының басын тартып тұра ғап, қасында келе жатқан командирге,– естідіңіз бе, ана кісінің не дегенін?

– Не дейді?– деп сұрады командир.

– Мені, яғни Асқар Досановты көре алмай өліп барам деп жылап тұр.

– Кім болғаны?

– Әрине, маған бір жақын адам болғаны.

– Онда, анықтау керек. Барып біліңіз...

– Тоқтаңыз!..– деп сақтандырды, ат үстінен жақындаған Асқарды, айдалғанның қасында тұрған екі қызыл әскер.

– Жолдас, қызыл әскерлер!– деді атын тежеген Асқар,– мен командирлеріңізге жолыққанша сабыр етулеріңізді өтінем. Бұл мені білетін кісі.

Асқар тынығып жатқан полкқа шаба жөнелді. Мұның атылатын адамға барғанын тыныққан полктың командирі көріп, дүрбімен қарап тұр еді.

– Командирлеріңіз қайда?– деп сұрады, бірінші жолыққан қызыл әскерден.

– Әне тұр!

– Мойнына асқан маузері бар, қолына дүрбі ұстаған, ромбалы биік орыс жігітінің қасына шауып кеп тұра қалған Асқар:

– 249-полктың комиссары Асқар Досанов,– деді ат үстінен өзін таныстырып,– менің сізден өтінішім бар!

– 85-полктың командирі Орлов,– деді командир,– айтыңыз!

– Анау атуға апарған адамды анықтағанша босатыңыз?

– Біз оны анықтадық.

– Сонда да өтінем, жолдас командир! Ол кісі менің атымды атады. Маған жақын біреу болуға тиіс.