Робинзон Крузо - Даниэль Дефо

Кейде дағдарып, тығырықтан шығар жол таба алмай тұрғаныңда немесе таңдаған жолыңның дұрыс екеніне көзің жетіп, енді алға қадам баса бергеніңде құпия бір ішкі дауыс тежеп қалады. Адамның табиғат берген ақыл-ойы, түйсігі, тіпті айқындалған мақсаты да оны сол жолға шақыратын секілді, алайда оның жан дүниесі көзге көрінбес тылсым күшке қарсы келе алмайды. Егер ол ішкі дауысқа құлақ аспай, өзі таңдаған жолмен жүріп, өз қалауы бойынша қадам жасаса, ол тіпті қазаға ұшырауы да әбден мүмкін. Ұзақ ойланып, көп толғанғаннан кейін өмір сүрудің мынадай ережесін жасадым: өзіңе сенімсіз сәтте ішкі даусыңа құлақ сал және өзіңді өзің тыңда! Бұл ереженің дұрыстығына көз жеткізу үшін мен өз тәжірибелеріме сүйенер едім; әсіресе қырсық шалған аралда тірлік құрған соңғы жылдар, – бұрын маған мағынасыз болып көрінген нәрселерге қазіргі пайымым бойынша сөзсіз зейін аударар едім. Ақылға келудің ерте-кеші жоқ, парасатты деген адамдарға айтайын дегенім – өмірдің қандай қиын сәттерінде де, тіпті тауқыметі менің тағдырымнан ауыр болса да, ақылың асып жатса да, ішкі даусыңа құлақ сал! Маған бұл еш күмәнсіз, – алайда сөзбен айтып жеткізе алмаймын, – астыртын мегзеу – екі дүние арасында рухтар байланысы бар дегенге дәлел сияқты. Мұң басқан менің аралымдағы рухтар байланысы туралы әр түрлі ғажап мысалдарды бұдан кейінгі жазбаларымда келтірермін. Оқырмандарға қазіргі жағдайымды баяндап берсем, сөкеттігі жоқ деп ойлаймын; соңғы кездердегі санамды жайлап алған қорқыныш, жан дүниемнің азап шегуі, аяғымды басқан сайын үрейлену, тынышсыздану жігерімді жасытты, тұрмыс-жағдайымды түзеп, үй-ішін ретке келтіремін деген талабым аяқасты болды. Жеке басыма қауіп төніп тұрғанда, үстелімді жөндейін дегендей ұсақ мәселелермен қайтып айналысарсың?.. Жабайылар естіп қалар деген сақтықтан шеге қағу, балтамен жұмыс істеу сияқты шаруалар да жайына қалды. Осындай себеппен мылтықты да оқтауды қойдым. Отымды да тұтата алмадым, – алыстан көрінген түтін жабайыларға менің тіршілігімнен белгі беріп қояма деп қатты қорықтым. Сондықтан көзге көрінер бұйымдардың бәрін (қыштан жасалған бұйымдар да бар) жаңа үйіме тасыдым. Қатты қуанғанымнан болу керек, сіздерге айтуға ұмытып кетіппін, бір күні тау ішін кезіп жүріп, жартастағы үңгірге тап болдым, – іші сондай кең, бірде-бір жабайы бұл үңгірге кірмек түгіл, тұмсығын да сұға алмас еді. Қысылған адам жол тапқыш дегендей, бұл үңгірдің аузын менің ғана көзім

шалды, мен ғана көре алдым. Үңгірдің аузы жартастың ең биік бөлігінде, мен мұны отындыққа ағаштың жуан бұталарын жинап жүргенде көргенмін. Әңгімемді бастамас бұрын, жуан бұталардың не үшін керек болғанын баяндайын.

Тіршілігімнен белгі берер деп от тұтатуға қорықтым деп айтып едім. Бірақ нан, ет, тіпті тамақ пісірмей қалай күнелтемін? Сондықтан мен түтіні шықпайтын ағаш көмірі дегенді ойлап таптым. Англияда жүргенде жуан ағаштарды оттың үстіне қақтап, көмір жасайтынын көргенмін. Көргенімді іске асырдым. Мен көмірді орманда дайындап, сосын үйге тасыдым.

Осы шаруамен әбігер болып жүрген күндердің бірінде, бір қуыста тереңге қарай кеткен үңірді аңғардым. Бұл үңгір қайда бастап апарады деп білгім келді, мен оған әрең дегенде еніп, ішіне түскен соң екі адамның бойына шақ келер биіктігіне таңғалдым. Мен мұнда әрең кірсем де, қалай атып шыққанымды сезбей қалдым. Енгенім сол еді, – сырттан түскен жарықтың аз ғана сәулесіне шағылысқан (үңгірдің арғы жағы тіпті қараңғы) не адам екені, не шайтан екені белгісіз, оттай жанған екі көздің қадалғанын көрдім.