Правда и легенда / Ақиқат пен аңыз - Азильхан Нуршаиков / Әзілхан Нұршайықов

Автор. Қырық төртінші жылдың басында, Алматыдан соғысқа қайтып бара жатқан жолында Бауыржан көкем ауылға келді, — деді Рақымжан. — Бауыржан көкем келер алдында ауданнан атты кісілер келіп, көкемнің келетінін хабарлады. Қайтыс болған Момынқұл атамның үйінде қой сойылып, бауырсақ пісіріліп жатты. Көкемдер Бурныйдан шығардың алдында ауылдағы еркек кіндікті дегендердің бәрін Момынқұл атамның үйінің қасына шақырды. Соғыстан келген 3 - 4 мүгедек, он-он үш жастағы он шақты ауыл балалары — барлығымыз он бес шақты еркек жиналдық. Балалардың қолына бір-бір таяқ ұстатып, Момынқұл атамның үйін жағалай сыртқа қойғызды да, соғыстан келген ағалар келген кісілердің аттарын ұстайтын болып, соған әзірленіп тұрды. Әйелдер жиналып іште отырды. Бір кезде 5 - 6 салт атты шығып, «Ой, бауырымдап!» ауылға қарай шапты. Алдымен Бауыржан көкем келді. Сыртта тұрған бәрімізбен көрісіп ішке кірді.

Бауыржан көкем не істесе, басқалар да соны істеп жатты. Іштерінде бір орыс кісі бар екен. Ол да бізбен құшақтасып жатқанда мен күліп жібердім.

Біраздан кейін Бауыржан көкем сыртқа шығып, таяққа сүйеніп тұрған бізге келді де:

— Қарақтарым, таяқтарыңды тастап, енді ойнай беріңдер, — деді.

Біз қуанып кеттік. Таяқтарымызды тастай сала, бірімізді біріміз итере топырлап үйге кірдік. Келген кісілер төр алдында, қаптаған ауыл әйелдерінің ортасында отыр екен. Есіктен кіре бере Бауыржан көкемнің сөйлеп отырғанын естіп, жым бола қалдық. Бауыржан көкем үй ішіндегілермен көрісіп болып, енді майданнан келгендерге көңіл айтып отыр екен.

— Аюбай, — деді ол солардың біріне қарай бұрылып, — Отан соғысында сен де бір аяғыңнан айрылыпсың. Аяғыңның арт жақсылығын берсін, бауырым. Ауылдың нардай тракторист азаматы едің. Енді міне ақсақ боп шоқаңдап қалғаныңды көргенде ішім удай ашыды. Жарайды, мойыма. Біріміз аяғымызды, біріміз қолымызды берсек те, біріміз жанымызды қисақ та, Отанды аман сақтап қалсақ болды ғой. Сақталады Отан! Бәріңнің де жақындарың жауды жеңіп келеді. Бірақ кімнің қандай күйде келетінін білмеймін.

— Рас.

— Рас.

— Айтқаның келсін!

— Қандай боп келсе де кеудесінде құр жаны болса болды, — десіп әйелдер дабырласып кетті.

Бауыржан. Ал, Әтін не айтты?

Автор. Әтін Сізден сегіз жас кіші екен. Ол кісі ертерек кезден бір деталь айтып берді. Сіз ауаткомде секретарь боп жүрген уақытта сатушы боп жүрген Ыстықұлов Оспан деген ағайындарыңыз істі болып, сасқанынан Сізге барыпты.

— Мені соттайтын болды, көмектес, — депті Оспан Сізге.

— Неге соттайды? — деп сұрапсыз Сіз.

— Ақша кем дейді.

— Қайда кетті?

— Бірсыпырасын жаратып қойып едім.

— Онда маған ақылдастың ба?

— Жоқ.

— Ендеше менің саған беретін көмегім жоқ, — деп Сіз туысыңызды кабинеттен қуып жіберген екенсіз.

Әтін осыны айтты.

Бауыржан. Ә, ол оқиға менің есімнен шығып кеткен екен.

Автор. Содан кейін мен шана жектіріп, Сіздің ескі ауылдың жұртына бардым. Қар қалың боп түседі екен. Пар ат омбылап, әрең жеттік. Әр жерлерден бұрқыраған бу шығып жатты. Ол Мыңбұлақ, Кеңбұлақ, Әділбұлақ, Момышбұлақ деген қыста қатпайтын жылы бұлақтар екен. Сол бұлақтардан басталатын кең жазық Ақсай, Көксай, Тобышақты сайы дейтін сайлармен ұштасып қырғыз Алатауына тіреледі екен. Қырғыз Алатауының Манас шоқысы үнемі мен мұндалап, көз алдында тұрады. Ежелден Манас шоқысының ар жағын қырғыздар, бер жағын қазақтар жайлайтын болса керек. Соғыстың ауыр жылдарында бұл екі ел осы сайлар арқылы жалғасып, бір-біріне азық-түлік жағынан үзбей көмектесіп отырыпты.

Осы үлкен жазықта соғыстан бұрын «Талапты», «Қайрат», «Орақ-Балға» деген шағын-шағын колхоздар болыпты. Қазір ол колхоздардың орны үлкен қорыққа айналдырылып, Карл Маркс атындағы совхозға қарайтын болыпты.