— Тамаша теңеу, — деп салды Санчо, — алайда онша бір жаңалық та емес, орайы келген жағдайларда және әлденеше рет естігем мұны; сол сияқты өмірімізді шахмат ойынымен салыстыратын теңеу де таң емес: ойын өтіп жатқанда әр фигураның өзіндік ерекше міндеті болады, ал ойын аяқталғанда фигуралар араластырылып жіберіледі де, тірі жан атаулының бәрі моладан орын табатынындай, бәрі бір жерге жинақталып, бір дорбаға салынады.

— Күн өткен сайын, Санчо, есерлігің азайып, естілігің арта түскендей-ау осы, — деп құлақ қағыс етті Дон Кихот.

— Ау, енді сіздің кемеңгерлік қасиетіңізден маған да бірдеңе жұғысты болуға тиіс емес пе, — деді Санчо. — Жердің өзі де кебір әрі құнарсыз болуы мүмкін, бірақ оған тыңайтқыш сепсе және өңдесе, ол жақсы өнім бере бастайды. Айтайын дегенім, сіздің әңгімелеріңіз кеуіп қалған ақыл-ойымның құнарсыз топырағына түскен тыңайтқыш тәрізді болды, ал өзіңізге қызмет етіп, аралас-құраластық жасаған уақытымның бәрі оны өңдеудің орнына жүрді, осының арқасында бітік өнім берермін деп үміттенем және бұл өнім, тақсыр, түсінік-түйсігімнің құрғап қалған егіндігіне өзіңіз салған ізгі тәрбие соқпағынан ауытқымайды да, айнымайды да.

Санчоның көпірме сөзіне Дон Кихот шын ықыласымен күліп алды, алайда оның үміт етуге татырлық қабілет-мүмкіндігі барын мойындамай және тұра алмады, өйткені сөз саптау мәнерімен қазір өзін жиі-жиі таңдандырып жүрген болатын; солай бола тұрса да, ғалым адамның немесе астана тұрғынының мақамымен тілін безей бастағанда Санчоның сөзі ақыр аяғында қарапайымдықтың шыңынан қарабайырлықтың шыңырауына құлап түсетін; сөзінің ажары мен қаперінің қарымдылығы, әсіресе, оның мақалдарды орынды-орынсыз қолданатындығынан көрініс беретін, ал мұны хикаямыздың ұзына бойында оқырман, асылы, өзі талай көрген де, байқаған да шығар.

Осындай және осыған ұқсас әңгімелермен олар түннің едәуір бөлігін өткізіп те алды, сосын ақыры Санчоның, әдетте ұйқысы келген кезде айтатынындай, қисая кетуге аңсары ауды да, есегінің ерін алып, шөбі шүйгін жайылымда жан шақыруына кеңшілік жасады. Дон Кихоттың айрықша ескертпесіне сәйкес, Росинанттың ерін алған жоқ, себебі мырзасы оған түн қатып, түс қашып жорықта жүрген мерзім аяқталғанша аттың ерін алмауға әмір еткен-ді; кезбе рыцарьлар қалыптастырған және мүлтіксіз сақталып келген ежелгі дәстүр аттың ауыздығын алып, тізгіннің ұшын ердің қасына байлауға ғана рұқсат ететін, бірақ ерін сыпыруға қатаң тыйым салатын. Санчо мұны бұлжытпай орындап, Росинантты есекпен бірге еркін оттауға қоя берді; ал есек пен Росинанттың арасында теңдесі жоқ тығыз достық орнағаны сондай, осынау мейлінше шыншыл туындының авторы бұл достықты дәріптеуге тұтас тараулар арнапты-мыс, бірақ қаһармандықты қастерлеуді мұрат тұтқан бұл хикаяға жарасымды әдептілік пен сыпайылық шегінен шықпау үшін аталмыш тарауларды алып тастапты-мыс дейтін қауесеттің ұрпақтан ұрпаққа тарап кеткені де тегін емес; дей тұрғанмен, автор кейде бұл ойынан айнып қалады, мысалға, осынау төрт аяқтылар бас қоса қалса болды, қасыныса бастайды, одан соң қалжыраған әрі қанағат тапқан Росинант мойнын қалжыраған әрі қанағат тапқан сұр есектің мойнына артады (сонда оның мойыны арғы жаққа жарты шынтақтай артық шығып кетеді), сөйтіп екеуі жерге қарап ойға шомған қалыпта тұра береді, әдетте кейде үш күн бойы қатарынан, қалай болғанда да, әйтеуір, осы мақсатқа жұмсауға қанша уақыт тапса сонша, сондай-ақ, аштық қысып қорек іздеуге мәжбүр болған кезден басқа мезгілдің бәрінде өстіп тұрады, деп жазады. Аталмыш автордың бір шығармасында бұл достық Нис пен Эвриалдың, Пилад пен Орестің достығымен теңестіріледі, деседі; олай болса, бұл екі момын жануардың достық қарым-қатынасының қаншалықты берік болғандығы жұртты қайран қалдырмай қоймасы кәміл және тек қайран қалдырып қана қоймайды, қапаландырады да, өйткені адамдар достық сезімді сақтауға мүлдем мүсәпір ғой.

Мына сөз тегін айтылды деймісің:

Таяқтар болат найзаға,

Ал достар жауға айналды.

Және тағы:

Тамырды тамыр байқатпай

Сүрінтуге ынтызар.