Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Осындайда қамалғанды қостайтын, ұйлыққанды бастайтын өзі еді ғой!

– Көптің көсем – серкесі еді ғой! – дескен сөздер біреуінен біреуі қатаң шығып, халық үні болып, қауырт естіле берді.

Базаралы елдің сырын білетін. Көп тамырын, әсіресе бейнет, еңбек елінің көңіл күйін кәрі тамыршысындай бек танитын. Ашық ойы қайта бір, осы тұста өзі күтпеген күйде, сілкініп оянды. Бар қауқарын жиып тұрып, өзге аттың бәрінен шоқтығы, сауыры биік кәрі тарланына мінген күйінде екі үзеңгіге аяғының ұшын тіреп алып, айналаға естірте, Жомарттарға қарап тұрып, қатты сөйледі.

– Уай, ер жігіттер, мені нағашы деп ақыл сұрапсың. Нағашының бұл күнде бармағын шайнап, өлердей өкініп тұрған жайы бар. Кеудем ұмтылғанмен, ауру басып, сүлдерім құрып тұр. Бірақ "молданың істегенін істеме, айтқанын істе" деуші еді. Нағашыңды тыңдасаң, қазір оның аурумын деп айтқанын тыңдама, істегенін істе! Бұндайда мені айтсаң, қолымнан келсе не істеп қалатынымды білуші ең ғой, ағайын, жұртым! Не тұрыс бар?! Оразбайдан осы Сейіт көргенді әр түрде, әр күнде көрмегенің бар ма еді? – деп, айналаға көпке таратып, енді ызалы сөзін суық түрде қабақ түйіп, қысқарта жиып алған еді.

Бозбиіктің дәл шаншылған жотасынан ұзақ созылған бойына төменге шейін қалың қол, ер-азамат қатып, қалшиып тұрып, Базаралының үнін тыңдап қапты. Осы атырапта бүгін атқа мінген кәрі-жастың бәрі, ер-азамат түгелімен Бозбиіктің өн бойына жыпырлап, сығылысып толған екен. Енді Базаралыдан соғыстағы сүреңдей Оразбайға қатал үкім айтқан кәрлі сөздер ғана атыла шықты.

Ол айғайлап, қатты зор даусын саңқылдатып сөйлеп тұр.

– Оразбай соқырдың асып жүргені алдындағы малы ғой. Сол малда осы тұрған қалың елдің бәрінің көз-жасы жүрген жоқ па?! Қайсыныңа зорлық етпей, қорлық көрсетпей, жуандық етпей жүр еді. Оразбай асып-тасып болған жоқ па, кеше мен бүгін?! Алдынан шығып, шаужайға қаққан бірде-бір ер, әлде бір ел шыға ма, жоқ па?! Қарын шашы алынбай, қара албасты кете ме?.. Жоқ, кетпесін!.. Алу керек елдің өшін, ердің өшін! Кешегі күні қазақ баласы қадір тұтқан Абайдың өшін де алу керек!.. Мынау алдыңа жылап келіп тұрған асыл азаматтың, Сейіттің өшін алу керек!.. Қаптау керек, қалың ел!.. Қорықпағанын, ықпағанын көрермін ондай көрсоқырдың!.. Осы тұрған қалпыңда қапташы кәне, қалың ел. Ал өшіңді, ал ердің өшін, Абайдың өшін ал! – деп, бұйыра айғайлап жіберді.

Осы-ақ екен, барлық иін тіресіп тұрған ер-азаматтың бәрінің аузына ұрандай боп бірнеше өткір, айқын, анық сөздер өрттей лаулап, тарай жөнелді!.. "Өшіңді ал!", "Ел өшін ал!", "Ердің өшін ал!", "Абайдың, Абайдың өшін ал!", "Кімнің көз жасы жоқ еді!", "Кім қорлық көрмеп еді Оразбайдан!", "Қапта, қалың ел" – деп, Бозбиіктің басынан ылдиына қарай, ойынан қайта лаулап, өріне қарай жаңағы сөздер жалындай шалқыды. Өзінің әр кеудені намыспен шарпыған қызуымен, жігерімен енді осы жұрт тұрған жерді сілкіндіріп, түршіктіргендей болды. Қалған сөзге орын жоқ еді.

Жомарт, Омар, Әбді болып ойдан төмен "қапта!", "қапта!" деп, "Оразбайдың аулы қайсысың?" деп, аттың басын ағызып қоя берісті. Қолдарына жолдағы ауылдардан сойыл, құрық, шоқпар, найза ілінген азамат қаруланды да, көпшілік дырау қамшыларына сенген күйде қалың сел боп қаптап берді. Жиыны бес жүз кісі ер-азамат осы арадан екі ғана белдің астында отырған Оразбайдың бір топ ақ ауылдарына таудан аққан тәңірдің кәріндей анық ызалы елдің ашу селін ақтарды.

Бұл топты қазір бастаған Жомарт, Омар, Сейіт сияқты ер жігіттердің өздері. Ауру Базаралы шабуылға жарамай, азғана топ ақсақалдың ішінде қалып қойған. Бірақ Әбдіге өзінің сегіз өрме бұзаутіс дырауын беріп жатып: "Мен үшін он дұспанның басын жар! Соны істемей қайтушы болма!" – деп, Әбдіні өз қасынан қайрап жөнелткен.